دکتر محمد طبیبیان
اتاق نیوز: دو سال است که از روی کار آمدن دولت یازدهم میگذرد و می توان ادعا کرد که طی این مدت بازار ارز آزاد از ثبات نسبی برخوردار بوده است.
البته قیمت آن گاهی بر اثر شایعات یا اتفاقات با نوسان اندکی همراه بوده اما به طور کلی نوسان آن تنها در حواشی 3 هزار و 250 تومان رخ داده است که این موضوع در مقایسه با رشد افسار گسیخته نرخ ارز در دولت قبل از ثبات نرخ آن در دو سال اخیر خبر میدهد. اما اتفاق دیگری که در چند مدت اخیر در بازار ارز رقم خورده نزدیک شدن نرخ دلار مبادلهای به نرخ دلار بازار آزاد است. در این مدت نرخ ارز مبادلهای به صورت لاک پشتی گران شده و اکنون این دلار با نرخی در حدود 2 هزار و 900 تومان به نرخ آزاد دلار بسیار نزدیک است.
این نزدیک شدن نرخ ارز مبادله ای و آزاد به یکدیگر در زمانی که ممکن است کشور به توافقات هستهای دست یابد شرایطی را رقم زده است که برخی گمان میکنند تک نرخی شدن ارز در راه است اما در این خصوص باید متذکر شوم که تنها نزدیکی این دو نرخ به یکدیگر کافی نیست و اگر قرار است این مهم در اقتصاد ایران رقم بخورد باید تدارکات ارز تک نرخی در اقتصاد کشور فراهم شود.
تک نرخی شدن نرخ ارز موضوعی است که همواره شرایط آن در دولت های قبل هم وجود داشته اما آنچه مهم است فراهم کردن تدارک این تک نرخی است که متأسفانه با وجود شرایط آن حتی در چند دهه گذشته هنوز رقم نخورده است. تصمیمگیری برای تک نرخی کردن ارز به زمان جنگ ایران و عراق برمیگردد. دولت در آن زمان هم به دنبال ارز تک نرخی بود؛ حتی احساس نیاز به این موضوع در دولت سازندگی بیشتر هم شد اما چون مکانیسم آن فراهم نبود اتفاقی رخ نداد.
به هر روی نزدیک شدن نرخ ارز مبادله ای و آزاد که در گذشته و حتی در دولت هشتم و نهم و دهم نیز شاهد آن بودیم دلیل محکمی برای فراهم شدن شرایط تک نرخی کردن ارز نیست چراکه همواره شرایط آن وجود داشته است. نزدیکی این دو نرخ به یکدیگر تنها بر اثر یک تصمیم یا حادثه رخ خواهد داد و تصمیم و حادثه دیگری دوباره این دو نرخ را از هم دور خواهد کرد مگر آنکه ساز و کاری فراهم شود که بتوان در آن سازوکار ارز را تک نرخی کرد.
اساساً اگر بانک مرکزی، دولت و مجلس شورای اسلامی تصمیمی مبنی بر تک نرخ کردن ارز داشته باشند ابتدا باید بپذیرند که بر بازار ارز قاعدهای حاکم باشد که بر اساس این قاعده مبنای تعیین نرخ ارز نرخ آن در بازار آزاد باشد و در کنار آن حدود دخالت بانک مرکزی تعیین شود. اگر بتوان این مهم را اجرا کرد آن زمان میتوان گفت که ایران به آزادسازی نرخ ارز دست یافته است.
اکنون که یکی از عوامل مؤثر بر قیمت ارز آزاد و تغییر در حد فاصل میان این نرخ و نرخ مبادلاتی و بانکی مذاکرات هستهای کشور به شمار می رود بازار در انتظار تعیین تکلیف این مذاکرات در تیرماه است تا نسبت به نتیجه آن واکنش نشان دهد. هرچند که آرزوی قلبی ما رسیدن به این توافق هستهای به جهت لغو تحریم ها و بهبود وضع بازارهای داخلی از جمله بازار ارز است اما در واقعیت حتی اگر توافق حاصل شود نیز نباید انتظار معجزه داشت چراکه اثرگذاری این توافق بر بازارهای داخل یک شبه نخواهد بود.
در بازار ارز بدون شک با رقم خوردن توافق هستهای در کوتاه مدت شاهد یک شوک قیمتی خواهیم بود اما تأثیر واقعی و بلند مدت آن حداقل یک سال زمان خواهد برد. به هر حال اگر توافق حاصل شود بر اساس مذاکرات صورت گرفته حجمی از دلارهای نفتی ایران به کشور بازخواهد گشت که این دلارها در اختیار دولت قرار می گیرد. تجربه نشان میدهد که دلارهای دولتی وضع بازار ارز داخل را چندان تحت تأثیر قرار نمیدهد و از اینرو فقط میتوان انتظار داشت که به سبب لغو تحریمهای بانکی و تسهیل شرایط صادرات و واردات و وضع صنایع تغییر واقعی در بازار ارز رخ دهد که آن هم زمانبر است.
