ولی‌الله افخمی‌راد/رئیس سازمان توسعه تجارت ایران و عضو هیات نمایندگان اتاق تهران
طی ماه های گذشته با کاهش حجم تجارت خارجی در آمارهای رسمی مواجه شده ایم. این موضوع هم در واردات و هم در صادرات اتفاق افتاده است که دلایل مختلفی را می توان برای آن متصور بود. چند دلیل اما بیشترین تاثیر را در کاهش تجارت داشته است. مهمترین آن این عوامل که در کاهش واردات و صادرات خود را نشان داد مربوط به دوران انتظار برای توافق هسته ای و پس از آن انتظار برای لغو تحریم ها است. بازرگانان در سال جاری به دلیل پیش بینی توافق هسته ای و بعد از توافق نیز به دلیل انتظار برای لغو تحریم ها از حجم فعالیت خود کاستند.
کاهش چشمگیر ثبت سفارش کالا برای واردات که به ویژه در ماه های نخست امسال نمایان شد؛ ناشی از همین دوران انتظار بود. برخی از تولیدکنندگان به دلیل نگرانی از سونامی واردات پس از توافق و همزمان با آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در خارج از کشور، خرید مواد اولیه خود را کاهش داده‌اند. صادرکنندگان نیز به دلیل بیم از کاهش نرخ ارز در دوران پس از توافق و ورود سرمایه گذاران خارجی، صادرات خود را کندتر کرده و انگیزه خود را برای افزایش صادرات از دست دادند . این در حالی است که مشخص شد شرایط برای کاهش نرخ ارز مهیا نیست. به هر روی، کاهش واردات و صادرات از ابتدای سال جاری مشهود است و این امر، تجارت خارجی کشور را تحت‌الشعاع قرار داده است. منابع بلوکه شده ایران به میزانی نیست که بتواند سیل واردات را به راه اندازد و از سوی دیگر، دولت خود به این موضوع حساسیت ویژه دارد و حتی در مذاکراتی نیز که وزیر صنعت، معدن و تجارت با هیات‌های خارجی دارد، بر این نکته تاکید می‌کند که قصد ایران از گسترش روابط تجاری با سایر کشورهای دنیا، واردات نیست.
در بخش صادرات، موضوعی دیگر نیز تاثیر چشمگیری در کاهش آمارها داشت و آن کاهش محسوس قیمت نفت بود که بر روی صادرات میعانات گازی و محصولات پتروشمی تاثیرگذاشت. کاهش قیمت نفت موجب ارزان شدن قیمت فرآورده های نفتی شده است و این موضوع بر صادرات میعانات گازی و محصولات پتروشیمی ایران که سهم بالایی در صادرات دارند، تاثیر منفی گذاشته است. در بخش میعانات گازی کاهش 40 درصدی صادرات تجربه شده است که دلیل اصلی آن کاهش قیمت در این بخش است چراکه در وزن صادرات تغییر چندانی صورت نگرفته اما ارزش آن افت داشته است. در بخش محصولات پتروشمی نیز با وجود این که از نظر وزنی افزایش 35 درصدی صادرات را داشته ایم اما از نظر ارزش تغییر چندانی در این بخش ایجاد نشده است. این موضوع نشان می دهد که تاثیر کاهش قیمت بر صادرات انکارناپذیر است. کاهش قیمت های میعانات گازی و محصولات پتروشیمی در سطح جهانی تاثیر مهمی بر کاهش آمار صادرات ایران داشته است و رشد وزنی در بخش پتروشیمی خود را در ارزش صادرات نشان نداده است. در بخش صنعت به غیر از میعانات گازی و پتروشمی نیز کاهش صادرات داشته ایم اما میزان کاهش در این بخش بسیار کمتر بوده است. کمتر از 10 درصد از صادرات کالاهای صنعتی کاسته شده است که این کاهش به دلیل استمرار محدودیت های ناشی از تحریم به ویژه در نقل و انتقال ارز از طریق بانک است. دلیل دیگر نیز شکل گیری فضای انتظاری در جامعه برای رسیدن به دوران پس از تحریم است. این انتظار بوجود آمده که شرایط بهتری برای انجام تجارت در دوران جدید تجربه شود. ضمن اینکه برخی تردیدها در مورد نرخ ارز در این دوران انتظار موجب شد تا صادرکنندگان دست نگه دارند و قدری کار را با تاخیر بیاندازند تا با رفع ابهامات و رسیدن به شرایط بهتر در تجارت، به فعالیت ادامه دهند. چراکه موضوع نرخ ارز بیشترین تاثیر را در تجارت دارد. صادرات زمانی به خوبی پیش خواهد رفت و در مسیر رشد قرار خواهد گرف که نگاهی واقعی به نرخ ارز داشته باشیم. برای منطقی شدن واردات و افزایش صادرات لازم است که به ارز حاصل از صادرات مشابه کالا نگاه شود و قیمت گذاری بر اساس این رویکرد انجام شود. اگر همانند آنچه در برنامه های 5 ساله مورد تاکید قرار گرفته است به میزان اختلاف نرخ تورم داخلی و نرخ تورم بین المللی بر روی نرخ ارز برود، قیمت واقعی ارز محقق خواهد شد. اگر این رویه منطقی در مورد نرخ ارز در پیش گرفته نشود و نرخ ارز را به طور مصنوعی پایین نگه داریم تاثیر منفی آن بر تجارت خود را نشان خواهد داد به گونه ای که در این شرایط واردات کالا صرفه بیشتری پیدا خواهد کرد و در طرف دیگر صادرات رفته رفته صرفه خود را از دست خواهد داد. که این روند بر خلاف رویکرد تجاری و اقتصادی کشور است.
منبع: اتاق تهران
