در هفته های گذشته اجلاس مجمع صادرکنندگان گاز در تهران برگزار شد و محمدحسین عادلی به عنوان دبیر این مجمع انتخاب گردید. با توجه به شرایط فعلی کشوردر خصوص میزان اهمیت این اجلاس و گاز برای ایران با محمدصادق جوکار پژوهشگر مسائل انرژی صحبت کردیم. وی در خلال صحبت های خود به جایگاه پایین این همایش و میزان کم اثر گذاری GECF در بازار جهانی گاز اشاره کرد.
میزان اهمیت اجلاس سران مجمع کشورهای صارکننده گاز و عضویت در GECFبرای ایران به چه میزان است؟
این اجلاس از دو منظر برای ایران اهمیت دارد؛ بعد سیاسی امنیتی و اقتصادی. بعد سیاسی بدین صورت است که غرب به خصوص پس از توافق هسته ای برنامه به انزوا کشاندن ایران را کنار گذاشته است. این اجلاس روند خروج از انزوای ایران را سریع تر کرد.
مقدمات این اجلاس پیش از توافق چیده شده بود اما در حال حاضر برگزاری این اجلاس در راستای پایان دادن به انزوای سیاسی به خصوص در رابطه با کشورهای عربی موثر خواهد بود. این یکی از ابعاد ماجرا است اما برای کسی که دنبال تحولات اقتصادی و انرژی است این موضوع در اولویت اول قرار ندارد و مسئله اقتصادی آن دارای اهمیت بیشتری است و به آن نیز خواهیم پرداخت.
در حال حاضر تعداد زیادی متغیر وجود دارد که بازار گاز را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
یکی ازاین تغییرات از آمریکا آغاز شده است؛ در ایالت متحده آمریکا استفاده از گاز شیل مطرح است که برای کشورهایی که این ذخایر را دارند می تواند در تجارت و تولید گاز بسیار موثر باشد. در واقع چشم انداز این عمل در ابهام قرار دارد و کشورهایی که می توانند از این تکنولوژی استفاده کنند؛ آرژانتین، هند، چین، کشورهای اتحادیه اروپا و غیر اتحادیه مانند اکراین، شمال آفریقا، روسیه و عربستان را شامل می شود. در صورت گسترش این تکنولوژی از کشور آمریکا به کشورهای یاد شده شاهد تحول بزرگی در این زمینه خواهیم بود.
متغیر دیگری که می تواند بازار گاز ایران را تغییر دهد خود جمهوری اسلامی ایران است؛ این کشور 18.2 درصد گاز جهان در اختیار که از آن 5 درصد را تولید می کند که بیشتر آن نیز مصرف داخلی را تأمین می کند و تنها 0.1 درصد در بازار جهانی گاز سهیم است.
با توجه به این شرایط ایران باید برنامه ای را که برای توسعه صادرات گازی در گذشته پیش گرفته بود اما به دلیل اعمال تحریم ها و خروج شرکت های خارجی به تعویق افتاده بود؛ بار دیگر آغاز کند.
پیش بینی افزایش میزان صادرات گاز در ایران بیشترین ظرفیتی است که می توان برای یک کشور در نظر گرفت. شاید کشورهای عربستان و امارات متحده عربی میزان ذخایر گاز بالایی داشته باشند اما عمده تولید گاز این کشورهاهمراه با نفت است. با توجه به پیشی گرفتن عرضه بر تقاضا در بازار نفت این شرایط چندان به نفع این دو کشور نخواهد بود. در حال حاضر امارات متحده عربی واردکننده گاز و عربستان سعودی نیز به دلیل مازاد عرضه بر تقاضای خود درنفت از طریق اینکه نفت خام را مستقیم به نیروگاه ها می فرستد این مشکل را حل کرده است که در آینده این رویکرد ظرفیت صادرات نفت تهدید را خواهد کرد.
تمام این مسائل ذکر شده کشورهای عضو اجلاس این سران را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد چراکه این دو واقعه کشورهایی را که به صورت سنتی برای توسعه صادرات هدف گذاری کرده اند را دچار مشکل خواهد کرد بنابراین باید در مقابل این تهدید ها با یکدیگر همکاری کنند.
اینکه ایران نیز می خواهد وارد تجارت گاز شود و با توجه به سهم اندک کنونی این کشور تغییر رویکرد ایران در این خصوص سایر کشورها را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد بنابراین منفعت این کشورها در این است که با ایران همکاری کنند.
مسلما ورود ایران در بازار اروپا کشور روسیه را دچار مشکل خواهد کرد. ورود ایران به بازار خاورمیانه؛ کشورمان را وارد رقابت با قطر می کند.همانطور که می دانید ایران پس از برنامه توسعه در بخش های مختلف انرژی ظرفیت های مثال زدنی داشت و با این اوصاف افزایش تولیدات ایران در بازار منطقه ای به زیان قطر است . بنابراین به نفع این کشور است که در چارچوبGECF با ایران همکاری کند و از حضور در یک رقابت ناسالم بپرهیزد.
در حال حاضر این کشور ها بیشتر نیازمند منابع انرژی ایران هستند و تأثیری که ایران می تواند بر روی این کشورها بگذارد بیشتر است.
انتصاب مجدد محمدحسین عادلی به جایگاه دبیری این مجمع را چگونه ارزیابی می کنید؟
این سازمان هنوز به جایگاهی نرسیده است که بتواند بر موضوعی اثرگذاری مستقیم داشته باشد و یا بتواند تحول عظیمی با سیاست های خود به وجود آورد بنابراین در شرایط کنونی این انتخاب چندان برای ایران اهمیتی ندارد.
البته این سازمان در شرایط کنونی می تواند در کنترل قیمت ها در بازار جهانی تأثیرگذار باشد و مدیریت آقای عادلی نیز می تواند کمک بزرگی در این زمینه باشد اما این انتصاب منافع بزرگی برای ایران نخواهد داشت.
آیا این مجمع می تواند به جایگاه اوپک نفت برسد و به همان میزان اثر گذار باشد؟ِ
زمانی که اوپک شکل گرفت در بازار جهانی جایگاه بسیار بالایی داشت اما تدریج اهمیت و جایگاه آن با نزول مواجه شد.
سهم تولید نفت اوپک در بازار کنونی یک سوم کل آن است اما اهدافی که اوپک برای خود در نظر گرفته بود مانند قیمت گذاری در بازار نفت توانست با دخالت در آن کنترل آن را در دست می گرفت و با افزایش و کاهش عرضه بازار نفت را کنترل می کرد.
کشورهای عضو GECFمانند اوپک نفتی اتحاد ندارد چراکه سیاست های کشورها از یکدیگر کاملا متفاوت است.
با توجه به این شرایط چندان امیدی نیست که کشورهای این اجلاس بتوانند در بازار گاز نقشی تعیین کننده داشته باشند اما می تواند در جلوگیری از رقابت و یا ایجاد جنگ های قیمتی برای کسب بازار میان کشور ها نقشی اثرگذار داشته است.
آیا گاز می تواند یک منبع درآمد اصلی برای ایران باشد؟
ایران باید سیاست های اقتصادی خود را در جهت تجارت گازی قرار دهد زیرا برخلاف بازار نفت که عرضه بیشتر از تقاضا است و سهم ایران به اندازه ای نیست که بتواند اثرگذار و تعیین کننده باشد. حضور بیشتر ایران در بازار نفت نه تنها تأثیر مثبت نخواهد داشت بلکه منجر به افت بیشتر قیمت خواهد شد و از نظر درآمدی به نفع ایران نخواهد بود.
در گاز چنین شرایطی وجود ندارد؛ در بازار گاز رقبا و برتری ما نسبت به آن ها مشخص است و بر خلاف نفت در کوتاه مدت بازدهی خواهد داشت و چشم انداز روشنی نیز دارد. در بازار نفت بیشترین میزان تقاضا حدود 70 درصد به آسیا علی الخصوص دو کشورچین و هند باز می گردد اما بازار گاز رو به گسترش است. به عنوان مثال؛ کشورهای اروپایی از نظر واردات نفت افزایش نداشته اند اما در خصوص گاز باید گفت که اتحادیه اروپا به دلیل سیاست های مبتنی بر کاهش کربن به واردات گاز روی آورده است. پیش بینی می شود تقاضای اتحادیه اروپا تا سال 2020 به 28 میلیون متر مکعب افزایش یابد.
در نتیجه، تمام گفته ها حاکی از آن است که بازار گاز گسترده تر و روشن تر است ورود به این بازار به سود ایران است.
از سوی دیگر ما از نظر فنی مهندسی و دسترسی به منابع نسبت به رقبای خود مزیت و برتری های بسیار زیادی داریم. به عنوان مثال؛ ایران مانند کشور ترکمنستان برای صادرات از نظر امنیت و یا ترانزیت به کشورهای اروپایی برخلاف مشکل دارد.آذربایجان نیز از نظر پرهزینه بودن تولید گاز به دلیل آبشور بودن منابع دچار مشکل است و نمی تواند تمام نیاز اروپا را تأمین کند. کشورهای شمال آفریقا نیز از نظر امنیتی دچار مشکل است.یکی از رقبای اصلی ایران، قطر از نظر حمل و نقل دریایی به کشور کویت با مخالفت های کشور عربستان دچار مشکل است هر چند قطر با مشکل کمبود تولید نیز مواجه است.
از دیگر مزایای ایران می تواند به میزان بالای ذخایر گازی و مستقل بودن آن ها نسبت به سایر کشورها اشاره کرد.دسترسی های ایران به بازار گاز بیشتر است و برتری های بسیاری دارد و باتوجه به این حقیقت که بازار آینده در دست گاز است و از قرن 21 با نام عصر گاز یاد می شود ما نیازمند هستیم استراتژی های خود را در این راستا تغییر دهیم و بر گاز طبیعی متمرکز کنیم.
در حال اولویت ایجاد امنیت برای انتقال گاز از طریق خط لوله از نفت بسیار بیشتر است. با این اقدام حفظ ثبات و امنیت در کشور شما به دغدغه ی اصلی کشورهای مصرف کننده مبدل خواهد شد چراکه بر خلاف نفت نمی توان برای گاز به راحتی جایگزینی یافت.
به عنوان مثال کشورهای اروپایی بخش عمده ای از گاز خود را با خط لوله از کشور روسیه تأمین می کنند بنابراین کشورهای اروپایی به نوعی به روسیه وابسته هستند و سعی در ایجاد امنیت برای آن دارند و نمی توانند با کشور روسیه مقابله کنند.
