اتاق خبر - یکی از جنبه های مهم نوروز که چندان بدان توجه نشده است بکارگیری ظرفیتهای نوروز در دیپلماسی فرهنگی در چارچوب دیپلماسی عمومی است که نقشی ارزنده دارد. ثبت جهانی نوروز در تقویم سازمان ملل در سال 2008 و امکان بهره مندی از آن در همگرایی کشورهای حوزه نوروز چیزی است که در دیپلماسی نرم هم قابلیت استفاده دارد و ظرفیت آن بسیار است. شهردار ی تهران چندین سال است که «نوروز» را «جشن بهار» و «چارشنبه سوری» را «چارشنبه سوزی» و سیزده بدر را «جشن طبیعت» می نامد و دائما در شهر تهران پرچم سیاه برافراشته می دارد. در حالی که آیینهای نوروزی بخشی بزرگ از هویت ایرانی است. زدودن نمادهای فرهنگی زدودن هویت یک ملت است. فرهنگ هستی یک ملت است. این ظرفیت نوروز برای احیای هویت ملی ایران و ایرانی ارزنده است. البته باید بگویم که نوروز جنبه های گوناگون و ظرفیتهای بسیار فرهنگی، علمی، روحی و روانی و از همه مهمتر اقتصادی دارد. چون برای سال نو لباس و لوازم منزل نو می شود و صنایع و بازرگانی را به رونفق در می آرود. آجیل و شیرنی مصرفی شب عید این بخش تولیدی را به گردش در می آورد. جابجایی میلیونها انسان از شهری به شهر دیگر به عنوان بازدید یا گذراندن سال نو در خارج از خانه و رفتن به سفرهای داخلی و خارجی، بخش حمل و نقل، رستوران و هتلداری و در نهایت گردشگری را به تکاپو می اندازد و برخی از مشاغل تنها در دوره جشنهای نوروزی جان می گیرند و برخی مشاغل در این برهه درآمد سالانه خود را جذب می کنند.
در سراسر آسیای مرکزی، افغانستان، هندوستان، قفقاز، بین النهرین و ترکیه نوروز گرامی داشته می شود. از این دیدگاه ایران با بهره گیری از این ظرفیت می تواند در زمینه همگرایی منطقه ای در اوراسیا اقدام کند. تنها وجه مشترک فرهنگی ما که در دیپلماسی فرهنگی می توان از آن بهره گرفت نوروز است. نه زبان و نه مذهب هیچکدام این ظرفیت گسترده را دارا نیستند، هر چند در برخی موارد زبان و مذهب حتی ما را از هم دور کرده است ولی این عنصر فرهنگی نوروز می تواند با کمترین حساسیتی به عنصر وحدت بخش منطقه ای تبدیل شود.
کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در دو منطقه جدا گانه در شرق و غرب دریای خزر واقع شده اند. جمهوری های آسیای مرکزی شامل ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان و تاجیکستان است به جز جمهوری تاجیکستان که زبان رسمی آن تاجیکی(فارسی تاجیکی) است دیگر جمهوری ها ترک زبان هستند. ایران تنها با جمهوری ترکمنستان هم مرز است.
این قلمرو در گذشته های تاریخی بخشی از قلمرو فرهنگی ایران بود و شهرهای ایرانی سمرقند و بخارا (که اکنون در جمهوری ازبکستان قرار دارد) مرکز فرهنگ و زبان ایران بود. پس از فتح اعراب این قلمرو در ترکیب حکومت اسلامی قرار گرفت. نخستین حکومتهای مستقل ایرانی پس از سلطه اعراب، در قرن سوم شامل ساسانیان در این منطقه به ظهور رسید. پس از حمله مغول در آغاز قرن هفتم هجری و سپس تیموریان این قلمرو از حاکمیت ایران خارج شد تا اینکه در قرن دهم هجری با برآمدن صفویان بخشی از این قلمرو دوباره در حاکمیت ایران قرار گرفت. با پیشروی روسها به سوی شرق و تسخیر قلمروهای شرقی، آسیای مرکزی در قرن 19 میلادی آرام آرام توسط روسها فتح شد که سرانجام براساس معاهده آخال(1881 میلادی) بین ایران و امپراتوری روسیه همه قلمروهای آسیای مرکز تحت سیطره روسها قرا گرفت و مرزهای کنونی ایران در شمال شکل گرفت. اکنون ایران از شمال شرقی تا شرق دریای خزر به ترتیب با استانهای خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان با آسیای مرکزی(ترکمنستان) هم مرز است. در غرب دریای خزر منطقه قفقاز قرار دارد که از شرق به غرب شامل جمهوری آذربایجان، ارمکنستان و گرجستان است. ایران با جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم مرز است و با گرجستان مرز مشترک ندارد. ارمنستان تنها کشور مسیحی هم مرز با ایران است.
جمهوری اسلامی ایران با همه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز مناسبت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خیلی نزدیکی دارد.
به استثنای ارمنستان و گرجستان که کشورهایی مسیحی هستند، بقیه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز مسلمان هستند. به استثنای آذربایجان که کشوری شیعه است بقیه آنها سنی هستند. در همه کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان در قفقاز، عید نوروز به عنوان تعطیلات رسمی جشن گرفته می شود. در همه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، زبان فارسی آموزش داده می شود و شاهنامه فردوسی به زبانهای ملی منطقه ترجمه و منتشر شده است. آثار معماری ایرانی - اسلامی در همه این مناطق یافت می شود.
چگونه می توان از این اشتراکات جهت بهبود روابطی بهره برد؟
در کنار آثار فرهنگی و زبان فارسی و شاهنامه فردوسی و نوروز، مشاهیر و بزرگان علم و ادب و کلام و منطقه و فلسفه و هنر در قلمروی که می توان آن را ایران فرهنگی نام داد، زندگی کرده و آثاری پدید آورده اند. مولوی در بلخ، بوعلی سینا در بخارا، خوارزمی در خوارزم(ازبکستان)، ناصرخسرو در قبادیان(تاجیکستان)، فارابی درقزاقستان، نظامی گنجوی و خاقانی شیروانی(آذربایجان)، و برخی دیگر، به عنوان میراث مشترک تمدنی می تواند در برقراری و پایداری ارتباط ایران با این مناطق بکار گرفته شود. برگزاری میزگردها و همایشها، ساخنتن سریالهای تلویزیونی و فیلمهای سینمایی مشترک در باره زندگی و آثار بزرگان، گرامی داشت نوروز، بزرگداشت فردوسی و ترجمه و انتشار شاهنامه و برقراری و تاسیس جوایز و تشکیل انجمنهای علمی و فرهنگی مشترک برای این موضوعات می توان از این ظرفیتها بهره گرفت.
در همه 5 جمهوری آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان در قفقاز، نوروز در سطح گسترده ای جشن گرفته می شود. چارشنبه سوری و تهیه سفره هفت سین در همه این قلمرو به اضافه افغانستان و در بین کردهای عراق، ترکیه و سوریه و کشمیر و پاکستان، با شکوه تمام جشن گرفته می شود. این قلمرو در کمربند نیمه خشک کره زمین قرار دارد و آب عنصر اساسی و حیات بخش است. رستنی و سبزه و گیاه و محصول کشاورزی از ارزش ویژه ای برخودار است و گندم و نان به عنوان برکت سفره جایگاه والایی دارد. بنا به گفته زرتشت پیامبر «هر کسی که گندم می کارد راستی می افشاند» کشت گندم برای تهیه قوت غالب، عبادات شمرده می شود. به همین سبب و براساس فرموده پیامبر عظیم الشان اسلام که فرموده است «نان را گرامی بدارید»، در سفره هفت سین سمنو و سبزه که هر دو از گندم تهیه می شوند قرار داده می شود. نان در این قلمرو برکت و زندگی است. نانهای این مناطق هم مقوی و هم به شکلهای زیبایی تهیه و طبخ می شود و در سفره فروخته و نگهداری می شود.
نوروز در ایران که زادگاه آن است، با شکوهتر و با عظمت تر از همه این قلمرو برگزار می شود. در ایران این عید یک جشن مردمی است و از سوی مردم و در دل خانواده ها برگزار می شود هم نمود بیرونی دارد و هم نمود درونی. دولت ایران برای برگزاری نوروز اقدام چندی انجام نمی دهد. در ایران آیینهای پیش از نوروز مانند نوروز خوانی، چارشنبه سوری، آیینهای پس از سال تحویل دید و بازدید، دیدار از مزارستانها، کمک به مستمندان، دیداراز بیماران، آشتی دادن اقوامی که با یکدیگر قهر بوده اند، و برخی سنتهای زیبای محلی و آیین بدرقه نوروز، یعنی سیزده بدر است. در حالی که در دیگر قلمرو ها بویژه در جمهوری های آسیای مرکزی، که در دوره هفتاد ساله شوروی آن را برگزار نمی کردند یا در حد محدودی و بدور از چشم مقامات محلی برگزار می شد، اکنون از سوی دولتها و به عنوان یک روز ملی در 21 یا 22 مارس برگزار می شود. این مراسم در میادین مرکزی شهر و روستاها برگزاری می شود. کمتر آیینهای پیشواز نوروزی یا بدرقه نوروز بر گزار می شود.
جشن نوروز به عنوان رویدادی فرهنگی در تقویم سازمان ملل ثبت شده است. در سال هاي اخير، ايران با همکاري افغانستان، تاجيکستان، جمهوري آذربايجان، ازبکستان، پاکستان، ترکيه و قرقيزستان تلاش کرده تا نوروز را در فهرست ميراث معنوي يونسکو ثبت کند.
دومين اجلاس هماهنگي کشورهاي برگزار کننده جشن نوروز اواسط تابستان سال 1387 در تهران برگزار شد.
پس از سال ها انتظار و ارائه درخواست ثبت جهاني نوروز به سازمان علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد (يونسکو) سرانجام هشتم مهر ماه 1388 مهمترين جشن باستاني ايرانيان به ثبت جهاني رسيد.
درخواست ثبت نوروز به عنوان ميراث غير ملموس جهاني تقاضاي مشترک کشورهاي ايران، هند، جمهوري آذربايجان، ازبکستان، قزاقستان، پاکستان و ترکيه بود.
این پیشرفت نتیجه پیگیری های پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی بود که در سال 1383 با همکاری کمیسیون ملی یونسکو در ایران گردهمایی کارشناسان کشورهای حوزه نوروز در تهران را فراهم آورد و نسبت به مستنندسازی نوروز در کشورهای حوزه انجام داد. نگارنده این سطو نیز جزو این گروه بود. از آن پس این کوشش ها در کشورهای حوزه پیگیری شد تا در نهایت سازمان یونسکو آن را به رسمیت شناخت.
نوروز اکنون در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه در آسیا و اروپا برگزار می شود. کردهای مهاجر در اروپا نقشی مهم در اعتلای این جشن داشته اند زیرا با پراکندگی کردها در کشور های اروپایی و برگزاری نوروز موجب شناسایی آن شده است.
از اهميت نوروز علاوه بر عامل همگرايي بين ملت ها و فرهنگها به نوعي مي توان آن را به عنوان عاملي براي وحدت منطقه اي و افزايش ارتباطات فرهنگي و در عين حال جلوگيري كننده از دشمني ها دانست. بي دليل نيست همان طور كه گفته آمد، سرانجام نوروز به عنوان جشني جهاني در مهر سال 1388 از سوي سازمان ملل برسميت شناخته شده و در تقويم جهان ثبت شده است و به عنوان جشني بين المللي در سازمان ملل به ثبت جهاني رسيده است.
آيينهاي نوروزي در قلمرو وسيعي پابرجاست و گرامي داشته مي شود. اين قلمرو فرهنگي بر چندين منطقه همكاريهاي اقتصادي نيز انطباق دارد كه از آن جمله مي توان به سازمان همکاری های اسلامي(OIC)، سازمان همكاري شانگهاي، بخش وسيعي از اوراسيا و سازمانهاي مرتبط با آن، سازمان همكاريهاي اقتصادي(اكو) و مهمتر از همه قلمرو سه كشور همزبان ايران، افغانستان و تاجيكستان اشاره داشت.
توانمنديهاي نهفته در جوهره نوروز براي جلب همكاري در چارچوب ديپلماسي فرهنگي براي ايران به عنوان خاستگاه نوروز بيش از همه و بيشتر از گذشته فراهم است. برگزاري نشستها و همايشهاي مربوط به فرهنگ نوروز نظير آنچه در كميته ملي يونسكو در تهران در سال 1383 برگزار شد، مي تواند در بهره گيري از نوروز براي نزديكتر كردن ملل منطقه و همگرايي ملل و اقوام حوزه نوروز ياري رسان باشد. برگزاري جشنواره هاي نوروزي و اشاعه فرهنگ نوروز از طريق تهيه فيلمهاي مستند تلويزيوني و نمايش آن از شبكه هاي ماهواره اي، به ويژه آداب و رسوم و آئينهاي زيباي آن در بين نواحي مختلف ايران و در ميان اقوام ايراني از جمله فارس زبانان، بلوچها، كردها، لرها، گيلكها، مازنيها و طبريها، خوزي ها و ديگر اقوام ايراني از جمله آذريها(که ايراني ترين اقوام ايراني و از بازماندگان آتروپاتن کهن هستند) و تركمنها، جاذبه هاي بسياري براي نشان دادن همبستگي بين اقوام ايراني و الگوي قابل تعميم و توسعه آن به ملل منطقه دارد.
اكنون كه سازمانهاي فرهنگي و رسانه اي دولتي و خصوصي ايران توانايي پرداختن بدان را دارا هستند، مي توان با مديريت و سازماندهي با همکاري سازمانهاي مردم نهاد ايراني و ديگر کشورهاي منطقه نوروز و نهادهاي بين المللي از جمله يونسکو از آن بهره گرفت و آن را بکار بست. سازمانهاي مرتبط با مسائل فرهنگي کشور بايد در راستاي ديپلماسي فرهنگي و گفتمان بين اقوامي و بين فرهنگي و با توجه به استعدادهاي ملل و اقوام حوزه نوروز گام بردارند و از اين عنصر فرهنگي، آئيني و مذهبي و ديني براي گسترش نفوذ ايران و نشان دادن دوستي ملت ايران با ملل منطقه در همگرايي بهره گيرند. ملل منطقه اكنون بيش از هر زمان ديگري به وحدت و همگرايي فرهنگي نياز دارند و براي دوري از نايره جنگ سردي ديگر، مي خواهند با يكديگر در ارتباط باشند و از فرصتهاي همگرايي بهره مند شوند.
هنگامي که ملل منطقه متوجه شوند که دولت و ملت ايران در راستاي همگرايي با آنان مي خواهد سياست فرهنگي پيش گيرد و در راستاي هم افزايي فرهنگي و گفتمان بين فرهنگي گام بردارد بطور يقين نظر آنان در باره کج فهمي ايجاد شده از سوي رسانه هاي مغرض در باره ايران کاملا تغيير خواهد کرد. نگارنده در ديدار با گردشگران خارجي در سراسر ايران هميشه سعي کرده است با گفت و گو با گردشگران خارجي، تفاوت ديدگاه و نظر آنان را پيش و پس از آمدن به ايران جويا شود. اغلب آنان اظهار داشته اند که هرگز فکر نمي کردند که مردم ايران اينگونه خوب و مهمان نواز باشند. آنان مي گويند ايران برايشان بسيار جالب و صميمي بوده و آرزو مي کنند که باري ديگر به ايران بيايند. اين موضوع مي رساند که براي جلب و جذب ملتهاي همسايه و اقوام حوزه نوروز براي رسيدن به همگرايي منطقه اي، نوروز قابليتهاي زيادي دارد. هر گاه در زمان برگزاري آيين هاي نوروزي بتوانيم گردشگراني را براي ديدار از کشور جلب کنيم مي توانيم در اين زمينه موفقيتهاي بي شماري بدست آوريم. در اين صورت نفوذ فرهنگي ايران در منطقه و در جهان افزايش مي يابد. اين ديپلماسي فرهنگي سبب خواهد شد که کشورهاي حوزه نوروز به نوعي همگرايي فرهنگي دست يابند.
در پایان می توان به رسم نادرست ماهی نهادن در سفره هفت سین اشاره داشت. اینکه چرا در سفره هفت سین ماهی قرمز می گذارند؟ در منابع مکتوب مربوط به نوروز در ترکیب عناصر سفره هفت سین خبری از ماهی نیست. سبزی گندم سبز شده نشان از آب و گیاه است. نوروز مصادف با آغاز فصل کشت و کار است و یک جشن تمدن کشاورزی است. در قلمروی از نیمکره شمالی که در منطقه نیمه خشک کره زمین است و صحراهای تکله مکان در چین تا قزل قوم و قره قوم در آسیای مرکزی و دشت کویر و کویر لوت در ایران تا بین النهرین و آسیای صغیر از یک سو و افغانستان و پاکستان و هند از سوی شرق را در بر می گیرد، نوروز و سفره هفت سین و در آغاز هفت شین گرامی داشته می شود. به جز سکه بقیه عناصر سفره همه از محصولات کشاورزی است. نمونه ای و عنصری از بخش دامداری در سفره هفت سین حضور ندارد. بگمان من به همین سبب ماهی جزو سفره هفت سین نیست و نبوده است.
منبع: خبرآنلاین
94110
