دکتر وحید شقاقی*
در بررسی نرخ تورم باید به دو عامل اصلی توجه کنیم که یکی عاملی بلندمدت و دیگری عاملی کوتاه‌مدت و مقطعی است. عامل بلندمدت را می‌توان با توجه به رابطه مقداری پول فیشر بررسی کرد و عوامل کوتاه مدت نیز به دو دسته افزایش و نوسان نرخ ارز مربوط می‌شود. براساس رابطه مقداری پول فیشر، در یک اقتصاد سالم رشد عرضه پول اصولا منجر به رشد قیمت‌ها و در نهایت رشد اقتصادی می‌شود. به عبارتی براساس این رابطه اگر بتوانیم رشد پول را وارد چرخه اقتصادی و پس از آن وارد بخش تولید کنیم اقتصاد با رشد مواجه می‌شود اما اگر این رشد پول و افزایش نقدینگی جذب بخش تولید نشود تنها سبب افزایش قیمت‌ها و در نتیجه تورم می‌شود.
همچنین در توضیح تورم باید به مفهوم دیگری به نام خنثی بودن پول اشاره کنیم. این حالت زمانی پیش می‌آید که افزایش عرضه پول روی متغیرهای واقعی نظیر اشتغال یا تولید تاثیری ندارد و صرفا افزایش خرید و میزان تقاضا را بالا می‌برد. در اقتصاد ما این چنین وضعیتی پیش آمده است. به صورت مداوم نقدینگی موجود در جامعه افزایش یافته اما این نقدینگی به جای جذب شدن و استفاده در بخش تولید باعث افزایش تقاضا و در بلندمدت و در نهایت افزایش نرخ تورم شده است. این عامل جزو عوامل بلند مدت موثر در تورم است که در گذشته هم وجود داشته و مدام روی هم انباشته شده است. باید توجه کنیم که چنین مشکلی با ایجاد فشار و کنترل یا به‌صورت دستوری برطرف نمی‌شود.
عامل مهم تاثیرگذار اما کوتاه‌مدت در افزایش نرخ تورم، افزایش نرخ ارز و نوسانات آن است که هر دو با مکانیسم خاصی روی تورم تاثیر داشته‌اند. ما در یکی دو ماه گذشته شاهد افزایش قیمت یکباره نرخ ارز در کشور بوده‌ایم. چنین عاملی سبب افزایش قیمت‌ها و در نتیجه افزایش تورم می‌شود. البته باید توجه کنیم اگر چه نرخ تورم مهر ماه 24.9 درصد اعلام شده، اما افزایش قیمت ارز که سبب افزایش قیمت کالاهای مصرفی مردم می‌شود در یکی دو ماه آینده خود را بروز می‌دهد و باید در ماه‌های آینده منتظر نرخ تورم متفاوت‌تری هم باشیم.
چون تاکنون هنوز برخی از کالاها به دلیل خرید قبل، با نرخ دلار پایین به فروش رفته است. نکته موثر دیگر نوسانات نرخ ارز است که من معتقد هستم این عامل بیش از افزایش قیمت آن بر نرخ تورم تاثیر می‌گذارد. حالتی را تصور کنید که فروشنده به دلیل نوسانات نرخ نمی‌تواند ریسک فروش کالاهای موجود و خرید کالاهای جدید در یک بازار دچار نوسان را بپذیرد. در چنین حالتی عرضه کالا کاهش می‌یابد اما تقاضا همچنان برای کالا وجود دارد. کاهش عرضه و افزایش تقاضا هم خود منجر به افزایش قیمت و در نهایت افزایش نرخ تورم جامعه می‌شود. بر این اساس نرخ تورم موثر از یک سری مشکلات ساختاری بلند مدت و دو مشکل کوتاه‌مدت پدید آمده است. نکته‌ای که در این میان باید به آن توجه کرد میزان انطباق نرخ تورم اعلام شده با نرخ تورم واقعی است که همواره جای بحث داشته است. شاخص محاسبه نرخ تورم گاهی نرخ اجاره بهای مسکن و گاهی نرخ فروش مسکن بوده است که سبب شده در دوره‌های مختلف نرخ‌های متفاوتی اعلام شود.
اما اصولا بحث ما روی چند درصد نرخ تورم بالاتر یا پایین‌تر نیست. بحث اصلی این است که نرخ تورم بالای 20 درصد جزو نرخ‌های تورم بسیار بالاست و اکنون که نرخ تورم ایران نزدیک 25 درصد اعلام شده باید توجه کنیم که این نرخ تورم بسیار بالاست. پس بحث بر سر یکی دو درصد اختلاف رقم نیست، بحث بر سر حل کردن مشکلات و کاهش آن است. اما با توجه به افزایش و نوسان نرخ ارز شاید در ماه‌ها و سال آینده نرخ تورم متفاوت‌تری هم تجربه کنیم.
*اقتصاددان
