در حالی که مسئولان مدام بر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و اتکا به درآمدهای ناشی از مالیات تاکید می‌کنند به گفته معاون وزیر اقتصاد 41 درصد اقتصاد ایران از پرداخت مالیات معاف است و فعالیت اقتصادی 21 درصد نیز به‌صورت غیررسمی است و تنها 38 درصد اقتصاد ایران مالیات می‌پردازند.
طبق گزارش ایسنا، در سال‌های 80 تا 91 استفاده از درآمدهای نفتی برای تامین بودجه کشور روند افزایشی داشته است؛ به نحوی که این منابع از 75 هزار میلیارد ریال در سال 80 به بیش از 684 هزار میلیارد ریال در قانون بودجه سال 91 افزایش یافته است.
رشد بالغ بر 800 درصدی استفاده از بودجه نفت در یک دوره 10 ساله در بودجه کشور در حالی است که از یک طرف بنا بر قانون برنامه پنجم نقش مالیات در تامین بودجه عمومی دولت باید افزایش یابد و از طرف دیگر با توجه به شرایط کشور و تحریم‌های اعمال شده باید به سمتی برویم که بودجه جاری از طریق مالیات تامین شود.
اکنون در شرایطی که دولت باید تا نیمه دوم آذرماه سال جاری بودجه سال 92 را به مجلس تقدیم کند و در حالی که طرح کاهش یک‌سومی صادرات نفت در دستور کار مجلس قرار گرفته است، رئیس‌جمهوری در بخشنامه بودجه سال 92 کل کشور که اوایل آبان‌ماه ابلاغ شد، بر ارتقای ظرفیت و کوشش مالیاتی برای افزایش سهم درآمدهای مالیاتی از محل منابع بودجه تاکید کرده است. بر اساس این گزارش طبق بند «الف» ماده 117 قانون برنامه پنجم باید نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی مشروط به عدم افزایش نرخ مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم و با گسترش پایه‌های مالیاتی در پایان برنامه پنجم حداقل به 10 درصد افزایش یابد. اما آمار سال‌های گذشته چنین چیزی را نشان نمی‌دهد؛ به طوری‌که این نسبت در سال 80 معادل 29/6 درصد بوده است، اما در سال‌های بعد و حتی در بین سال‌های 81 تا 86 نه تنها شاهد افزایش نبوده‌ایم بلکه این عدد به زیر شش درصد کاهش یافته است.
با این حال به نظر می‌رسد که در سال‌های اخیر این نسبت قدری افزایش یافته و در سال‌های 88 به بالای هفت درصد رسیده است که البته ارقام مربوط به سال 91 برآوردی بوده و قابل اتکا نیست. در همایش اصلاحات مالیاتی در سال گذشته نیز خود مسئولان دولتی کشور اذعان کردند 60 درصد ظرفیت مالیاتی کشور مالیات نمی‌دهند و بیش از 40 درصد آنها اصلا قابل شناسایی نیستند. این آمار نشان می‌دهد تقریبا نیمی از شاغلان بخش‌های مختلف اصلا مالیاتی پرداخت نمی‌کنند. این ارقام به برآورد دانشیار دانشگاه اصفهان نیز نزدیک است. محسن رنانی در این مورد معتقد است: در انواع برآوردها از فعالیت‌های غیررسمی در بخش‌های مختلف اقتصادی، سهم بخش غیررسمی خیلی متفاوت و چیزی بین 20 تا 45 درصد برآورد شده است که این میزان در مقایسه با سایر کشورهای توسعه‌یافته و نیز کشورهای در حال توسعه بسیار زیاد است، چرا که به طور تقریبی در کشورهای توسعه یافته سهم بخش غیررسمی دو تا سه درصد برآورد می‌شود.
با وجود اختلاف فاحش بین فرار مالیاتی در ایران و دیگر کشورهایی که منبع درآمدی دولت بر مالیات متکی است، مسئولان هنوز چشم امید به افزایش درآمدهای مالیاتی دارند آن هم تا جایی که در شرایط کنونی که بحث اقتصاد مقاومتی مطرح شده است، بتوانند درآمد مالیات را جایگزین درآمد نفت کنند. در این میان وزیر امور اقتصادی و دارایی با اشاره به نظام تامین مالی در کشور گفته است: اگر در فروش نفت با مشکل روبه‌رو شویم باید از طریق منابع مالیاتی کشور هزینه‌ها تامین شود. نظر موافق نمایندگان بر یک فوریت طرح اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم هم از همین دیدگاه نشات می‌گیرد. در حالی که آمارها حاکی است تنها 38 درصد اقتصاد ایران مالیات می‌دهند سخنگوی اقتصادی دولت اعلام کرده است امروز حدود 43 تا 44 درصد از هزینه‌های جاری کشور از طریق مالیات تامین می‌شود که این سهم باید افزایش یابد.
اما درباره میزان وصولی درآمدهای مالیاتی در سال جاری، چندی پیش حسین وکیلی معاون مالیات‌های مستقیم سازمان امور مالیاتی اعلام کرد که جمع درآمد مالیات‌های وصولی تا اواخر مهر‌ماه حدود 85 درصد بودجه هفت ماهه را پوشش داده و با توجه به شروع رسیدگی‌های عملکرد سال 90 و قطعیت مالیات‌های عملکرد 89 در شش ماهه دوم امسال امیدوار هستیم 100 درصد بودجه پیش‌بینی شده در قانون تا پایان سال وصول شود. به گفته این مقام مسئول درآمدهای مالیاتی در سال 90 نسبت به مدت مشابه سال گذشته آن 36 درصد رشد داشته است.
این در حالی است که بنا بر اظهارات معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی 21 درصد بخش اقتصاد به‌صورت غیررسمی فعالیت می‌کند و 41 درصد تولید ناخالص داخلی نیز معاف از مالیات است. از طرف دیگر اگر توجه کنیم که دریافت مالیات تنها از مشاغل رسمی فعال در اقتصاد میسر است باید به رشد مشاغل غیررسمی در اقتصاد ایران توجه کنیم. رشدی که کارشناسان این حوزه نیز آن را می‌پذیرند. اکنون سوال اصلی این است در شرایطی که تاکید دولت بر ضرورت افزایش و جایگزینی درآمدهای نفتی با درآمدهای مالیاتی است، با شرایط موجود و اتکا به آمارهای مالیاتی چگونه می‌توان رشد 20 درصدی درآمدهای مالیاتی سال جاری نسبت به سال گذشته و تحقق 90 درصدی درآمدهای مالیاتی سال جاری را توجیه کرد؟ البته معاون بودجه معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی، معتقد است: ظرفیت مالیاتی کشور واقعا بالا است و آنچه باید به‌عنوان مالیات بگیریم و آنچه پرداخت می‌شود 50 درصد تفاوت دارد. ممبینی خود با اشاره به فرار مالیاتی بر اصلاح نظام مالیاتی تاکید می‌کند؛ نظام مالیاتی که اصلاح آن به گفته مسئولان حداقل دو سال زمان نیاز دارد.
منبع:آرمان
