اتاق خبر- تصویر تازه ایران پس از برجام در جامعه بین الملل با آغاز دور جدید روابط دیپلماتیک میان ایران و کشورهای اروپایی، روند رو به گسترش همکاری ها میان ایران و اروپا را نوید می دهد. وجود منافع و تهدیدهای مشترک برای ایران و اروپا زمینه همکاری بین آنها را در مواردی چون اقتصادی، سیاسی و امنیتی فراهم کرده است. با وجود تعارض در نگرش دو طرف به برخی از مسایل منطقه ای، این گمان می رود که شاهد چیرگی روابط ایران و اروپا در جهت هموار ساختن مسیر مناسب برای رسیدن به منافع مشترک باشیم.
روابط ایران و اروپا در دوره پسا برجام به دلیل رفع نگرانی های كشورهاي غربي از فعاليت هاي هسته اي ايران و تمايل آنها براي همكاري با ايران براي حل مسائل ژئوپلتيك منطقه اي، فضای بی سابقه اي را تجربه مي كند.
از دیدگاه اقتصادی، اهمیت روابط ایران و اروپا را می توان تشابه وضعیت آنها دانست. از یک سو اقتصاد ایران پس از سالها تحریم دچار رکود بوده است. از سوی دیگر نیز اروپا به دلیل آشفتگی های ناشی از تحولات خاورمیانه، از قطع روابط اقتصادی اش با ایران به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری اش متضرر شده است. به همین دلیل هر دو طرف از آغاز شرایط همکاری مجدد، استقبال کم نظیری داشته اند.
سفرهای دو سویه سران ایران و کشورهای اروپایی از جمله سفر رئیس جمهور و وزیر امور خارجه ایران به ایتالیا و فرانسه را می توان به اشتیاق دو جانبه ای تعبیر کرد که علاوه بر پیام دیپلماتیک، پیامی اقتصادی را هم منتقل می کند. استقبال اتحادیه اروپا از پیوستن به پروژه "نوباکو" که از طرفی سبب دسترسی بیشتر اروپا به منابع خارجی گاز و از طرف دیگر کاهش وابستگی آن به روسیه در شرایط بحرانی کنونی را سبب خواهد شد یکی از زمینه های همکاری اقتصادی دو طرف است.
در حوزه سیاسی نیز بستری گسترده و در عین حال بسیار پیچیده پیش روی ایران و اروپا قرار دارد. مشروعیت حاصل از برجام نقش ایران در حل منازعات منطقه ای را نسبت به گذشته پررنگ تر کرده است. در عین حال شرایط فراهم شده برای همکاری با اروپا در این زمینه، خود بخش تازه ای از روابط را باز تعریف خواهد کرد.
وجود فاکتورهای مخاطره انگیز مشترک از جمله تروریسم، بحران پناهجویان، امنیت و مواد مخدر راه را برای یک رویکرد همکاری جویانه هموار کرده است. در این میان اهمیت بحران سوریه به عنوان معضل کلیدی در شکل گیری بحران پناهجویان و گسترش ناامنی قابل توجه است. ایران به عنوان بازیگر کلیدی در منطقه به سبب ارتباط سازنده با عناصر غیر افراطی منطقه ، محور همکاری سیاسی - امنیتی ایران و اروپا را از پتانسیل لازم برای پیشبرد اهداف مشترک برخوردار کرده است. گسترش بستر تهدیدهای امنیتی و انسانی در منطقه که با جذب نیرو از کشورهای اروپایی و در مواردی بازگشت آنها به کشور مبدا رخ می دهد را می توان تعیین کننده ترین عامل برای اروپا در جستجوی یک رهیافت برای مهار صدور تروریسم دانست، که در این میان ایران به سبب دارا بودن شناخت تجربی از شرایط داخلی منطقه به عنوان یک هم پیمان امنیتی قلمداد می شود. از این منظر داعش را شاید بتوان به عنوان اصلی ترین محرک برای برداشتن گامهای مشترک در منطقه دانست.
لازم به ذکر است که حضور داعش و به دنبال آن ایجاد مرزهای ایدئولوژیک از یک سو و ایجاد وابستگی میان روابط اقتصادی و اشتراکات ایدئولوژیک برخی کشورهای منطقه مانند بخش تسنن عراق که تمایل بیشتری برای تجارت با ترکیه و عربستان دارد و بخش تشیع آن که بیشتر تمایل به تجارت با ایران دارد جایگاه ایران به عنوان یک هم پیمان اقتصادی- سیاسی را نیز تقویت می کند.
علاوه بر این قرار گرفتن ایران در موقعیت مناسب معادلات منطقه ای در دوران پسابرجام از نظر ژئوپولیتیک حضور ایران در این اقدامات را به یک اضطرار تبدیل کرده است. به عبارت دیگر برجام بازنمودی از نقش ژئو پولیتیک ایران به همراه داشته که ماحصل آن فصل جدید روابط ایران در سطح منطقه ای و فرا منطقه ای است. در سطح منطقه ای این روابط از منظر سیاسی بیشتر در سایه تنشها قرار گرفته است. این در حالیست که کشوری مانند ترکیه که در نقطه مقابل ایران در چگونگی حل مناقشات منطقه ای است برجام را به عنوان تضمینی برای تقویت روابط تجاری خود تلقی می کند. در سطح فرامنطقه ای بعد همکاری نه فقط در حیطه تجاری که در حیطه امنیتی و سیاسی روند هایی را شکل می دهد که در پایان باعث هم پوشانی منافع سیاسی، تجاری و امنیتی می شود. به نوعی رفع تحریم های اقتصادی دروازه ای برای نیل به دستاوردهای اقتصادی به وجود آورده که برای حفظ شرایط مطلوب، همکاری سیاسی و امنیتی را به یک اضطرار تبدیل کرده است.
دیگر تاثیرات این همکاری را می توان در مقیاس جهانی دنبال کرد. برجام برای ایران پس از سال ها در سایه تحریم های سیاسی و به تبع آن اقتصادی مشروعیت لازم جهت حضور جدی تر در حل مناقشات منطقه ای را فراهم کرده است. از سوی دیگر به نظر می رسد اروپایی ها که کمتر از جانب آنها شاهد واکنش تک صدایی در حل معضلات خاورمیانه بوده ایم، اکنون زمان را برای یک رویکرد هدفمند، مناسب دیده اند. در این راستا تمایل اروپا برای همکاری سازنده با ایران در گام های جدی اش برای اجرایی شدن برجام کاملا مشهود است.
در نهایت تهدیدها و فرصت های مشترک میان ایران و اروپا را می توان تعیین کننده ترین عوامل برای توصیف دوران جدید دید. تهدیدهایی که با دامن زدن به ناامنی خاورمیانه و سرایت آن به اروپا مبارزه با تروریسم را از قبل پیچیده تر و در نهایت حضور بازیگران منطقه ای در مهار آن را ضروری تر از قبل کرده است. از طرفی فرصت های تجاری موجود بین دو طرف نیز می تواند بستر اقتصادی لازم را برای مهار تهدیدهایی فراهم آورد که در راستای محقق شدن اهداف بلند مدت هر دو امری ضروری است. به عبارت دیگر ثبات منطقه عامل تعیین کننده در ادامه رویکرد همکاری جویانه از سوی ایران و اروپاست که در شرایط کنونی با چالش های فراوانی روبرو است.
منبع: مرکز مطالعات و تحقیقات استراتژیک خاورمیانه
