اتاق خبر_ این، توصیف کوتاهی از اوضاع این روزهای صنعت حمل‌ونقل ایران، یک سال بعد از اجرایی شدن برجام است.
حمل‌ونقل به عنوان یکی از محورهای مهم توسعه، از جمله بخش‌هایی بود که بیشترین آسیب را از تحریم دید. وجود تعداد زیادی هواپیمای رنگ و رو رفته در ناوگان هوایی ایران، بروز مشکل در تردد کشتی‌های ایرانی به بنادر اروپایی، نبود امکان نوسازی در صنعت ریلی و گرفتاری‌های ترانزیتی ناشی از وجود مشکل در نقل و انتقال بین‌المللی پول ایرانی‌ها، تنها بخشی از تاثیرات نتایج سخت‌گیری تحریم به صنعت حمل‌ونقل ایران است.
پس از ۲۲ ماه مذاکره فشرده، بالاخره کشورهای ۱+۵ با ایران بر سر مسائل هسته‌ای به توافق رسیدند و برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و ۱+۵ با عنوان برجام تکلیف تحریم‌ها را روشن کرد؛ قرار شد تحریم‌ها براساس این برنامه که از ۲۳ تیر سال ۹۴ کلید خورد لغو شود. حضور چشمگیر کشورهای خارجی پای میز مذاکره با وزارت راه و شهرسازی و سایر دست‌اندرکاران حمل‌ونقل برای مشارکت با پروژه‌های حمل‌ونقلی ایران و خبرهای خوبی که در یک سال گذشته در این حوزه به گوش می‌رسد، نشان از اهمیت پسابرجام برای حمل‌ونقل دارد.
صنعت حمل‌ونقل ایران در یک سال گذشته برای بهره‌گیری از فرصت اجرای برجام با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده است که این گزارش به آنها می‌پردازد.
آسمان ابری حمل‌ونقل هوایی
از ۲۳ تیر سال ۹۴ تا امروز که بیش از یک سال از اجرای برجام می‌گذرد، روزی نبوده که رسانه‌ها از خرید هواپیما و نوسازی ناوگان سخن نگویند؛ این میزان بالای توجه شاید به این دلیل باشد که خرید هواپیما همانقدر که مربوط به اقتصاد و برنامه‌ریزی‌های کلان کشور می‌شود، در زندگی و کار روزانه مردم نیز موثر است. ایرانی‌ها در سال‌های بعد از انقلاب هرگز نتوانستند در پروازهای ایرانی سوار هواپیماهای نو شوند به همین دلیل برجام همچون دریچه‌ای، نور امید را به دل حمل‌ونقل هوایی کشور تاباند.
به گفته عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی مذاکره برای خرید هواپیما بعد از توافق اولیه ایران و کشورهای ۱+۵، پیش از اجرای برجام آغاز شد اما گمانه‌زنی‌ها درباره خرید هواپیما از کمپانی‌های بزرگ دنیا ادامه داشت تا اینکه سرانجام در زمستان سال گذشته اعلام شد که ایران با غول فرانسوی ایرباس برای خرید ۱۱۸ هواپیما در مدل‌ها و اندازه‌های مختلف به توافق رسیده و این هواپیماها از سال ۲۰۱۶م به‌تدریج تا ۱۰ سال آینده وارد کشور خواهند شد. شیوه تامین مالی قرارداد ۱۰/۵میلیارد دلاری این ۱۱۸ هواپیما ازجمله نکاتی است که آخوندی و سایر دست‌اندرکاران صنعت هوانوردی از همان روزهای نخست درباره آن مورد سوال قرار گرفتند و پاسخ آنها به این پرسش، این بود که قرار نیست بودجه دولتی صرف تحقق این قرارداد شود بلکه این هواپیما به شکل اجاره به شرط تملیک و لیزینگ وارد کشور می‌شوند. همچنین قرارداد خرید ۲۰ هواپیما از شرکت ایتالیایی ATR در یک سال گذشته بین شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و این شرکت ایتالیایی با هزینه کمتر از یک میلیارد یورو امضا شد. اگرچه به گفته آخوندی قرار بود ورود ایرباس‌ها و هواپیماهای ATR به‌تدریج از انتهای سال ۲۰۱۶م آغاز شود اما گفته‌های این روزهای مسئولان تحقق این وعده را با اما و اگرهایی همراه می‌کند. از یک سو بعد از مدت‌ها گمانه‌زنی درباره خرید هواپیما از غول هواپیماسازی بوئینگ و حتی اعلام خبر خرید ۱۰۰ هواپیما از این شرکت امریکایی در رسانه‌های غربی، رسانه‌های خارجی اعلام می‌کنند که وزارت خزانه‌داری امریکا مجوز فروش بوئینگ به ایران را صادر نکرده و این شرکت نیز اعلام کرده است که اگر اجازه ورود به ایران را نداشته باشد نباید مجوز ورود به بازار پرسود هوایی ایران به ایرباس نیز داده شود. اگرچه در نگاه نخست می‌توان این مسائل را تنها در حد و اندازه اظهارنظرهای رسانه‌ای دانست اما وقتی خبر می‌رسد ایران برای مذاکره خرید هواپیما به تازگی سراغ شرکت نه چندان مطرح میتسوبیشی ژاپن رفته است، این اظهارنظرهای رسانه‌ای قابل تامل می‌شود. اگرچه از هوانوردی به‌عنوان یک صنعت گسترده و زیرساختی نمی‌توان انتظار توسعه یکباره و کوتاه‌مدت داشت اما اکنون در یک سالگی برجام به نظر می‌رسد هنوز خط‌مشی اساسی این صنعت چه در حوزه خرید هواپیما و چه در توسعه فرودگاهی تثبیت نشده است در حالی که برای تحقق سند چشم‌انداز توسعه ایران باید تا سال ۱۴۰۴یعنی کمتر از یک دهه دیگر، ۵۵۰ هواپیما داشته باشد و فرودگاه امام خمینی تا آن زمان باید تبدیل به هاب دوم باری و هاب نخست مسافری منطقه شود.
حال حمل‌ونقل دریایی خوب است
داشتن ۲هزار و ۸۰۰ کیلومتر مرز آبی، بیش از ۵ هزار و ۸۰۰ کیلومتر ساحل و قرار گرفتن در حاشیه خلیج‌فارس، موقعیت مهمی به ایران در زمینه حمل‌ونقل دریایی ایران داده است اما در سال‌های تحریم این حوزه نتوانست استفاده حداکثری از ظرفیت‌های خود داشته باشد. در زمان تحریم کشتی‌های ایرانی امکان تردد به سواحل بسیاری از کشورها به ویژه اروپا را نداشتند و کشتی‌های بزرگ دیگر کشورها نیز از ترس تحریم به سواحل ایران پا نمی‌گذاشتند.
آنطور که محمد سعیدنژاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی گفته است، پس از اجرایی شدن برجام بیش از ۱۳ شرکت کشتیرانی جهان تردد به بندر شهید رجایی به‌عنوان مهم‌ترین بندر تجاری و دروازه صادرات و واردات ایران را آغاز کرده‌اند. همچنین بیمه‌های ایرانی در حوزه دریایی بار دیگر به رسمیت شناخته شده است.
به گفته او، گشایش اعتبار ۱۰۰میلیون یورویی برای تامین تجهیزات کانتینری این بندر از دیگر تاثیرات مهم اجرای برجام بر فعالیت بندر شهیدرجایی است. از سوی دیگر به تازگی قرارداد خواهرخواندگی بندر شهیدرجایی با بندر آنتورپ بلژیک به امضا رسید. این بندر در بین بنادر اروپا رتبه سوم و در دنیا رتبه شانزدهم را دارد و به‌عنوان دروازده ورود به اروپا، همکاری آن با بندر شهیدرجایی گام مهمی در بازگشت رونق به بنادر ایران خواهد بود. کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل کانتینری دریایی از دیگر تاثیرات مهم اجرای برجام است. به گفته علی جهاندیده، معاون امور بندری و مناطق ویژه سازمان بنادر و دریانوردی پس از اجرایی شدن برجام، هزینه حمل‌ونقل هر کانتینر با کشتی حدود ۱۲۰۰ دلار کاهش یافته است. نهایی شدن حضور هندی‌ها بعد از سال‌ها گمانه‌زنی در طرح توسعه بندر چابهار با انعقاد یک قرارداد ۲۰۰میلیون دلاری را باید یکی دیگر از تاثیرات مهم برجام در بنادر دانست که در سفر نخست‌وزیر این کشور به ایران در سال جاری رخ داد.
با اجرای برجام و برداشته شدن تحریم‌ها، بسیاری از مشکلات ارزی و نقل و انتقال مالی در حوزه کشتیرانی رفع می‌شود و این بخش مهم حمل‌ونقل که ماهیت بین‌المللی دارد، فرصت فعالیت بهتری خواهد داشت به ویژه با توجه به اینکه ایران بزرگترین ناوگان نفتکش و یکی از بزرگترین ناوگان‌های کشتیرانی دنیا را دارد.
حمل‌ونقل ریلی در مسیر بهبود
رفع تحریم‌ها و اجرای برجام، توانایی دولت در جذب منابع مالی خارجی را افزایش داده و با توجه به اینکه صنعت حمل‌ونقل ریلی همواره نیاز به منابع بالای مالی برای توسعه زیرساخت‌ها و ناوگان دارد، اجرای برجام در این حوزه نیز تاثیرگذار بوده است.
آنطور که محسن پورسیدآقایی، مدیرعامل شرکت راه‌آهن می‌گوید بودجه بالای مورد نیاز برای صنعت ریلی را با توجه به اوضاع مالی دولت نمی‌توان از محل منابع عمومی و دولتی تهیه کرد، به همین دلیل سیاست استفاده از منابع فایناس در دوران پسابرجام درپیش گرفته شده است.
مذاکره با شرکت زیمنس و برخی شرکت‌های مهم دیگر در صنعت ریلی آلمان را باید از مهم‌ترین دستاوردهای برجام در حوزه ریلی دانست. قرار است ایران و زیمنس در زمینه برقی کردن خط آهن تهران ـ مشهد و قطار پرسرعت تهران ـ اصفهان همکاری داشته باشند. همچنین برای تامین و نگهداری ۵۰۰ واگن مسافری، توسعه و بروزسازی سیستم‌های راه‌آهن، آموزش و انتقال فناوری، زیمنس به ایران کمک خواهد کرد.
مذاکره با ایتالیا برای احداث خطوط پرسرعت در ایران نیز در دوران اجرای برجام اتفاق افتاد و سرانجام امسال تفاهمنامه ۳/۵میلیارد یورویی بین ایران و ایتالیا به امضا رسید تا بر اساس آن این کشور در ساخت شبکه پرسرعت به ایران کمک کند. همچنین قرار است ایتالیا در فاینانس پروژه‌های ریلی ایران سهم داشته باشد. فرانسه نیز از کشورهایی است که حتی پیش از اجرای برجام برای مشارکت در پروژه‌های ریلی ایران پیشقدم شده بود؛ قرارداد توسعه و بازآفرینی ۳ ایستگاه قطار تهران، مشهد و قم پیش از اجرای برجام منعقد شد. این همکاری‌ها با اجرای برجام گسترده‌تر شد و با سفر وزیر حمل‌ونقل، دریا و شیلات فرانسه به ایران در سال جاری و انعقاد قرارداد خواهرخواندگی ایستگاه‌های راه‌آهن تهران و لیون فرانسه، بر همکاری‌های بیشتر ایران و فرانسه در زمینه ریلی تاکید بیشتری شد.
آنطور که پورسیدآقایی می‌گوید مسئله تامین مالی و فاینانس یکی از مهم‌ترین محورهای مذاکرات ریلی در یک سال گذشته بوده است. در همین زمینه باید به نهایی شدن فاینانس چین برای راه‌آهن پرسرعت تهران ـ قم ـ اصفهان در سال جاری اشاره کرد. همچنین پروژه مهم برقی‌سازی راه‌آهن تهران ـ مشهد بعد از اجرای برجام بالاخره کلید خورد. کشورهای دیگری نیز برای حضور در پروژه‌های ریلی ایران اعلام آمادگی کرده‌اند. به گفته علی نورزاد، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل، چینی‌ها برای حضور در قطار پرسرعت همدان ـ سنندج و ژاپن و کره برای ساخت قطار پرسرعت در ایران اعلام آمادگی کرده‌اند. همچنین حضور کره‌ای‌ها در راه‌آهن اصفهان ـ اهواز، حضور روس‌ها در طرح برقی‌سازی راه‌آهن گرگان ـ اینچه‌برون و حضور آذربایجان در راه‌آهن رشت ـ آستارا از دیگر دستاوردهای برجام برای حمل‌ونقل ریلی بوده است. از سوی دیگر با حضور نخست وزیر هند در ایران، ساخت راه‌آهن چابهار ـ زاهدان با کمک این کشور کلید خورد که با توجه به اهمیت بالای این بندر برای منطقه، این مسئله به تنهایی یکی از تاثیرات مهم برجام لقب گرفته است.
حمل‌ونقل جاده‌ای تکان خورد
تاثیر مستقیم اجرای برجام و لغو تحریم در حمل‌ونقل جاده‌ای نسبت به سایر بخش‌های حمل‌ونقل کمتر قابل مشاهده است اما لغو تحریم سوئیفت و تسهیل در مبادلات تجاری و نقل و انتقال پول از جمله مهم‌ترین اثرات اجرای برجام در رونق دوباره حمل‌ونقل جاده‌ای ایران است.
آنطور که محمدجواد عطرچیان، مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای گفته است، با تسهیل در نقل و انتقال پول، تغییراتی در شرایط استفاده فعالان حمل‌ونقل جاده‌ای از محصولات خودروسازی پیش می‌آید و رانندگان از میان نشان‌های مختلف و مرغوب، حق انتخاب خواهند داشت. به گفته او در شرایط تحریم، استفاده از نشان‌های محدودی در خودروهای سنگین امکان‌پذیر بود اما اجرای برجام و ایجاد تسهیل در تبادلات مالی، استفاده حمل‌ونقل جاده‌ای از نشان‌های نامرغوب را کاهش داده است.
پروژه‌های زیرساختی جاده‌ای نیز از اجرای برجام بی‌نصیب نمانده‌اند. فرانسه، ایتالیا، اتریش، چین و کره‌جنوبی از جمله کشورهایی هستند که در یک سال گذشته برای حضور و تامین مالی پروژه‌های بزرگراهی و آزادراهی ایران اعلام آمادگی کرده‌اند. امضای قرارداد با ترکیه برای ساخت آزادراه بازرگان، مذاکره با این شرکت برای ساخت آزادراه کرمان- بندرعباس و مذاکره با ایتالیا برای ساخت آزادراه کرمانشاه ـ خسروی از مهم‌ترین رویدادهای جاده‌ای در این مدت بوده است. آزادراه تهران ـ شمال نیز از دستاوردهای برجام بی‌بهره نماند و بالاخره در یک سال گذشته کره‌ای‌ها اعلام‌آمادگی کردند ۱/۳میلیارد یورو سرمایه‌گذاری در این پروژه انجام دهند و با همراهی پیمانکاران داخلی این پروژه عظیم پیر را به سرانجام برسانند. درکنار این مسائل هر روز خبرهای خوش دیگری درباره مذاکره و مشارکت خارجی‌ها برای پروژه‌های جاده‌ای ایران به گوش می‌رسد که نشان می‌دهد این روزها حال حمل‌ونقل جاده‌ای بهتر از سال‌های تحریم است.
منبع: صمت
95102
