اتاق خبر: این روزها همچنان دستاوردهای داشته و نداشته برجام هسته ای موضوع روز و مهمی به شمار می رود در همین راستا در مناظره ای که اخیراً میان حسین شریعتمداری سردبیر روزنامه کیهان با دکتر صادق خرازی از دیپلماتهای باسابقه کشور در تلویزیون عمدتاً حول این مساله چرخید در جاییکه مدیر مسئول کیهان به عنوان مخالف معتقد بود که برجام هیچ دستاوری بجز این واقعیت که نمی توان روی امریکا حساب باز کرد نداشته است و برعکس خرازی از دستاوردهای متعدد آن در حوزه های مختلف دفاع کرد، اما آیا به راستی برجام دارای دستاوردی نبوده است؟ یا آنگونه که نماینده پیشین ایران معتقد است دستاوردهای زیادی نیز داشته است؟ واقعیت در این بین چیست؟
برجام و توقعات
به نظر می رسد یکی از مشکلات اساسی در تفسیر دستاوردهای برجام به فضای روانی و بارسنگین ناشی از آن مرتبط است در جاییکه برخی از ابتدا معتقد بودند رفع مشکلات هسته ای و توافق با جامعه بین المللی و در راس آنها آمریکا، باعث می شود عمده مشکلات اقتصادی کشور به مرور زمان مرتفع شود! چنین دیدگاهی باعث گردید تا در حین مذاکرات طولانی، پیچیده و پر کش و قوس هسته ای عمده نگاهها به ژنو و وین دوخته شود که آیا سرانجام طرفین دود سفید توافق را از دودکش های هتل به بیرون درز می دهند یا خیر! و وقتی که در تابستان گذشته رسماً توافق اعلام شد این گروه خوشحال شده و به باورشان راه بسته برای حل عمده مشکلات اقتصادی کشور باز گردید! اما اینک پس از 13 ماه از توافق طبیعی است که با مرور زمان طرفداران این دیدگاه متوجه تحلیل اشتباه خود به دو دلیل مهم شده اند:
نخست) توافق برجام عمدتاَ متمرکز بر روی تحریم های پرونده هسته ای ایران و نه تمام تحریم های پیشین (مانند تحریم های ناشی از قانون داماتو) است، در ثانی در سند برجام تاکید بر یک روند تدریجی اعتمادسازی از سوی ایران و رفع تحریم ها از سوی جامعه جهانی است، این به این معنی است که تحریم ها به یکباره کنار نمی روند همانطور که به یکباره وضع نشده بوده و در یک پروسه چندین ساله این تحریم ها ایجاد شده بودند.
دوم) دلخوش کردن و شدن به اینکه صرف گشایش روابط با جهان پیرامون و بخصوص غرب حلال مشکلات اقتصادی کشور است، حاکی از عدم شناخت واقعیات اقتصادی و سیاسی داخل کشور است. تا چه میزان اقتصاد ایران دارای یک استراتژی کلان و به روز است؟ تا چه میزان هماهنگی و ارتباط میان بخش های مختلف اقتصادی و صنعتی و خدماتی ایران برقرار است؟ تا چه میزان قوانین و مقررات موجود به روز بوده و فاقد یک وضعیت پیچیده و دست و پاگیر بوروکراتیک است؟ تا چه میزان اقتصاد ایران آغشته به فسادهای مختلف است؟ تا چه میزان شفافیت در اقتصاد ایران وجود دارد؟ تا چه میزان میان متخصصین دانشگاهی و مدیران اجرایی ارتباط سازنده و کاربردی وجود دارد؟ تا چه میزان تحصیلات دانشگاهی در ایران بخش های مدیریتی، اقتصادی، صنعتی و ... منطبق بر نیازهای جامعه و واقعیات اقتصادی ایران است؟ تا چه میزان میان رهبران و مدیران ارشد نظام برای تدوین یک نظام جامع اقتصادی هماهنگی و توافق فکری وجود دارد؟ تا چه میزان اقتصاد کشور در دست شرکت ها و گروههای تخصصی و دارای دانش کافی است؟ تا چه میزان نهادها و ارگانهای سیاسی و امنیتی کشور در اقتصاد کشور دخیل هستند؟ و دهها سئوال دیگر که پاسخ به هریک از آنها گوشه ای از این کلاف سردرگم اقتصادی کشور را روشن می کند!
دستاوردهای برجام
اما با اینحال کسانی هم که می گویند برجام دستاوردی نداشته است دو دسته هستند: یا به شدت فاقد آگاهی و اطلاعات بسیار ساده و بدیهی اولیه و قابل دسترس همگان هستند و یا بنا به منافع سیاسی و گروهی خود در تلاش هستند تا برجام را بی خاصیت و بی اثر نشان دهند که البته بی شک چنین رویه ای از سوی کسانی مطرح می شود که منافع باندی و جناحی شان بر نگاه فراجناحی و ملی آنها کاملا می چربد!!!
در دستاوردهای برجام همان بس که ایران تنها کشوری است که پس از رفتن پرونده اش به شورای امنیت و زیر فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، بی آنکه مورد تهاجم نظامی و تحریم های فلج کننده منجر به ساقط شدن نظام شود، توانسته است با دیپلماسی این پرونده را از فصل هفتم خارج سازد بررسی سرنوشت آخرین لیبی و عراق به عنوان آخرین کشورهایی که پرونده آنان در زیر فصل هفتم منشور قرار داشت به خوبی این مهم را نشان می دهد!
همچنین حداقل دستاورد دیگر برجام که کاملا برای بقای نظام جمهوری اسلامی ایران حیاتی به نظر می رسید این بود که با توافق برجام از یکسو تحریم های شدید و تدریجی علیه صادرات نفت ایران برداشته شد و از سوی دیگر لایحه تنظیم شده توسط نمایندگان کنگره آمریکا برای تحریم کامل فروش نفت ایران را بی اثر ساخت. برای درک اهمیت موضوع، همین نکته کافی است که اشاره شود بیش از 80 درصد درآمدهای کشور بطور مستقیم و غیرمستقیم ناشی از فروش نفت است و اگر نفت به فروش نرود و یا این چرخه به شدت آسیب ببیند نتایجش کاملا پیدا و عیان است و نیازی به گفتنش نیست!
در این بین سفر دهها گروه دیپلماتیک و اقتصادی به تهران، همکاری های غیرمستقیم سیاسی و امنیتی در منطقه در قبال بحران های سوریه و عراق، آغاز همکاری تدریجی بانکها و موسسات مالی، بازگردانده شدن بخش های قابل توجهی از طلب های ایران از دست کشورهای مختلف، تحت فشار قرار گرفتن رقبای منطقه ای ایران و ... از جمله دیگر دستاوردهای قابل توجه برجام است که نمی توان در بررسی کارنامه یکساله برجام آنها را نادیده گرفت.
اردشیر پشنگ - عضو شورای سردبیری اتاق خبر
