اتاق خبر: برای جبران این کمبود بهتازگی ستادی به عنوان ستاد (NBIC) در معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری تشکیل شده که سند راهبردی این ستاد به زودی منتشر خواهد شد.
نخستین انقلاب صنعتی، آب و نیروی بخار را برای تولید مکانیزه در اوایل قرن هجدهم میلادی به کار برد. انقلاب دوم برای رسیدن به تولید انبوه، نیروی برق در قرن بیستم میلادی را به کار گرفت. انقلاب سوم برای دستیابی به تولید خودکار از الکترونیک و فناوری اطلاعات بهره برد. اکنون انقلاب چهارم که بر پایه انقلاب سوم بنا میشود، انقلاب دیجیتالی است که از میانه سده پیشین آغاز شده و با «همآمیزی فناوریها» شناخته میشود، به گونهای که مرزهای میان قلمروهای فیزیکی، دیجیتالی و بیولوژیک را بردارد. ۴ فناوری حوزههای نانو فناوری، بیوفناوری، فناوری اطلاعات و ارتباطات و علومشناختی در انقلاب صنعتی چهارم نقش اساسی و کلیدی دارند که مجموع این فناورها به نام «ان بیک» (NBIC) شناخته میشود و به نوعی تلفیق این فناوریها در انقلابهای قبلی و شکلگیری انقلاب صنعتی چهارم موثر است.
ارتقای اقتصاد دانشبنیان
علی سلیم، سرپرست گروه پژوهشهای فناوری و نوآوری موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت در پاسخ به این سوال که جایگاه شرکتهای دانشبنیان در شکلگیری انقلاب صنعتی چهارم ایران و جهان تا چه اندازه میتواند موثر باشد به صمت گفت: جایگاه شرکتهای دانشبنیان ایرانی نسبت به شرکتهای دانشبنیان خارجی در انقلاب صنعتی چهارم متفاوت است چراکه شرکتهای دانشبنیان کشورهای توسعهیافته محور اصلی انقلاب صنعتی چهارم هستند و سهم عمدهای در اقتصاد مبتنی بر فناوری دارند؛ این در حالی است که سهم اقتصاد مبتنی بر فناوری در کشورهای در حال توسعه ناچیز است و کشورمان نوعی عقبماندگی تاریخی را به لحاظ توسعه فناوری نسبت به انقلابهای صنعتی قبلی تجربه کرده است. سرپرست گروه پژوهشهای فناوری و نوآوری موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت در پاسخ به این سوال که آیا عقبماندگی کشورمان در انقلابهای صنعتی ابدی خواهد بود، افزود: آمار موجود در زمینه توسعه فناوری کشورهای مختلف در طول انقلابهای صنعتی نشان میدهد که این عقبماندگی ابدی نیست و کشورها میتوانند با فرآیند رو به رشدی عقبماندگی فناورانه را جبران کنند که اغلب از آن به نام «جهش فناورانه»، «همپایی فناورانه» یا « کچاپ فناورانه» یاد میشود. نمونه این نوع جهش فناورانه را میتوان پس از وقوع انقلاب صنعتی در انگلیس مشاهده کرد که آلمانیها توانستند در مدت کوتاهی از کشور انگلیس پیشی بگیرند و بعدها امریکاییها از آلمانیها و بهمرور ژاپنیها از امریکاییها پیشی گرفتند و آخرین پدیده جهش فناورانه در کشورهای جنوب شرقی آسیا اتفاق افتاد.
با وجود چنین وقایع مستندی به خوبی میتوان دریافت که عقبماندگی فناورانه از انقلابهای صنعتی ابدی نیست. به گفته سلیم برای بررسی نقش شرکتهای دانشبنیان در کشورهای در حال توسعهای مانند ایران این موضوع را باید در بحثی کلیتر مبنی بر اینکه درحالحاضر سهم شرکتهای دانشبنیان و اقتصاد دانشبنیان از کل اقتصاد کشور ناچیز است؛ بررسی کنیم. از اینرو شرکتهای دانشبنیان برای اینکه بتوانند بر موج فناوریهای صنعتی چهارم سوار شوند ضرورت نخست ارتقای سهم قابل توجه اقتصاد دانشبنیان از اقتصاد کل کشور است که الزام ارتقای اقتصاد دانشبنیان توجه به موضوعات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. به عبارتی باید ارتباط شرکتهای دانشبنیان با بدنه صنعتی کشور یا کل اقتصاد کشور برقرار شود و شرکتهای دانشبنیان در حوزههای NBIC با ورود به بدنه سنتی - صنعتی کشور بتوانند سهم اقتصاد دانشبنیان کشور را ارتقا دهند.
خوشبختانه به تازگی ستادی در معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری برای توجه بیشتر به حوزههای NBIC تشکیل شده است. سلیم با بیان اینکه به گزارش سالانه مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۵- ۲۰۱۴ میلادی ایران در حالگذار از اقتصاد مبتنی بر منابع به سمت اقتصاد مبتنی بر کارایی است که مرحله بعد رسیدن به اقتصاد دانشبنیان است، گفت: این در حالی است که کشوری مانند ترکیه در حالگذار از اقتصاد مبتنی بر کارایی به دانشبنیان است از اینرو نیاز است هرچه سریعتر عقبماندگی کشور را در این فرآیند جبران کنیم. گام نخست رسیدن به وفاق ملی برای توسعه کشور است که تحول در دولت، حکومت، بخش خصوصی و... را میطلبد تا با همگرایی برای توسعه کشور و غلبه بر عقبماندگی کشور سهم اقتصاد دانشبنیان از کل اقتصاد ارتقا یابد و بتوانیم بر موج انقلاب صنعتی چهارم سوار شویم.
سند راهبردی انقلاب صنعتی چهارم
مهدی الیاسی، معاون سیاستگذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری با اشاره به اینکه شرکتهای دانشبنیان اغلب در حوزه «هایتک» فعالیت میکنند به صمت گفت: وقتی صحبت از فناوریهای «هایتک» شرکتهای دانشبنیان میشود منظور فناوریهایی است که در سطح بالای فناوری قرار دارند که این فناوریها درنتیجه تلاش واحدهای تحقیق و توسعه شکل گرفتهاند. شرکتهای دانشبنیان بازار فناوریهای پیشرفته را هدف قرار دادهاند و فعالان اقتصادی فناوریهای پیشرفته محسوب میشوند. به گفته معاون سیاستگذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری اگر بخواهیم علم را با فناوری مقایسه کنیم کاربرد علم در عرصه عمل فناوری تعریف میشود از اینرو شرکتهای دانشبنیان میتوانند زنجیره تولید علم را در دنیا تکمیل کنند. درواقع محتوای شرکتهای دانشبنیان علم پیشرفتهای است که با کاربردی کردن این علم به فناوری محصول نهایی وارد بازار میشود. از این رو، تمامی قوانین حمایت از شرکتهای دانشبنیان برای حمایت از صنایع پیشرفته لحاظ شده و تمام تلاش ما این است که با استفاده از شرکتهای دانشبنیان فعالان اقتصادی این حوزه را تقویت کنیم. الیاسی به ستاد NBIC که به تازگی در معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری برای انقلاب صنعتی چهارم تشکیل شده، اشاره کرد و افزود: فعالیت هرکدام از حوزههای نانوفناوری، بیوفناوری، فناوری اطلاعات و ارتباطات و علوم شناختی پیش از تشکیل ستاد NBIC بهصورت مستقل شکل گرفته که هدف از تشکیل ستاد NBIC همگرایی بین این حوزههاست؛ به عبارتی در دنیای امروز اینگونه نیست که حوزههای اصلی انقلاب صنعتی چهارم بهصورت جداگانه فعالیت کنند و ترکیب هرکدام از این حوزهها میتواند معانی متفاوتی داشته باشد.
بهعنوان مثال ترکیب نانو با بایو میتواند معنای متفاوتی از معنای هریک از این حوزهها به طور جداگانه باشد. این ستاد با نقش «هم افزایی» حوزههای مشترک تشکیل شد و تلاش دارد حوزههای ترکیبی را به هم نزدیک کند؛ در این حوزهها ارتباط انسان با ماشین خیلی پررنگ است که با ترکیب این حوزهها این ارتباط برقرار خواهد شد. بنابراین با توجه به اینکه سرمایهگذاری انفرادی در این حوزهها ما را به نتیجه مورد نظر نمیرساند در معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری این ستاد تشکیل شد. او اظهار کرد: یکی از وظایف این ستاد تنظیم سند راهبردی برای انقلاب صنعتی چهارم با استفاده از ۴ فناوری مورد نظر است که بهزودی این سند ابلاغ خواهد شد.
منبع: صمت
95102