دولت ایران در سالگرد خروج آمریکا از برجام که حاصل ماهها و سالها گفتوگو میان قدرتهای بزرگ دنیا با ایران بر سر برنامه هستهایاش بود و پس از یکسال صبر استراتژیک و انتظار از اروپا برای جبران بدعهدی آمریکا در اجرای برجام، در روز چهارشنبه 18 اردیبهشت رسما برخی از تعهدات خود به این توافقنامه بینالمللی را کنار گذاشت و اعلام کرد دیگر به اجرای فعالیتهای داوطلبانه خود در چارچوب برجام ادامه نخواهد داد. همچنین ایران 60روز به اروپا مهلت داده تا خسارات وارد شده به ایران ناشی از عدمپایبندی آمریکا به برجام و بازگشت تحریمها را جبران نموده و راهی برای نجات برجام پیدا کند در غیر اینصورت اجرای بخشهای دیگری از برجام را نیز متوقف خواهد کرد. براین اساس در گام اول، ایران دیگر خود را ملزم به رعایت نگهداری سقف 300کیلو برای اورانیوم و 130تن آب سنگین نمیداند. البته این بهمعنای خروج ایران از برجام نیست اما واقعیت این است که در شرایط کنونی که ایران خود را در محاصره اقتصادی آمریکا میبیند و از هیچکدام از مزایای برجام برخوردار نشده و سایر طرفهای برجام نیز در این مدت به تعهدات خود عمل نکرده و صرفا به ابراز تأسفهای دیپلماتیک بسنده کردهاند دیگر دلیلی برای پایبندی همهجانبه به آن نمیداند و اروپا هم خوب میداند گامهای بعدی ایران ممکن است منجر به فروپاشی برجام شود که در نتیجه آن اوضاع امنیتی خاورمیانه متشنج شده و دومینو اتفاقات بعد از آن دامن قدرتهای اقتصادی و همچنین اتحادیه اروپا را خواهد گرفت. حال سوال این است که آیا اروپا میتواند انتظارات ایران را برآورده کرده و مانع فروپاشی برجام شود یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال باید دید انتظارات ایران از برجام چه بود. براساس توافقنامه برجام بین ایران و 1+5 قرار بود ساختار تحریمهای هستهای، مالی و بانکی غرب علیه ایران برچیدهشده و پولهای بلوکهشده ایران نیز بهتدریج آزاد شوند اما پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، نهتنها ایران از مزایای برجام بهرهمند نشد بلکه مجددا مورد اعمال شدیدترین تحریمهای بانکی و تجاری تاریخ قرار گرفت و حتی نفت بهعنوان کالای استراتژیک و هسته اقتصاد ایران تحت تحریمهای بیسابقه قرار گرفته و ادامه روند کنونی برای ایران غیرقابلتحمل و بهتبع آن موجب خروج مرحلهای ایران از برجام خواهد شد. لذا اروپا برای نجات برجام باید هرچه سریعتر جبران مافات کرده و برای راضیکردن ایران در حفظ برجام دست به اقدامات عملی بزند. از جمله وعدههای اروپا در یکسال گذشته راهاندازی یک کانال ویژه مالی برای مبادلات تجاری و مالی با ایران در شرایط تحریم بود که البته هرگز جامه عمل به خود نپوشید. همچنین اروپا باید دنبال راهی بگردد که ایران بتواند نفت خود را بفروشد زیرا ایران تا روزی که بتواند نفت خود را بفروشد در برجام خواهد ماند حتی اگر طرفهای درگیر برجام به همه تعهدات خود عمل نکرده باشند اما دلیل اینکه اروپا و بهخصوص سه کشور فرانسه، آلمان و انگلستان حاضر به صرف هزینههای قابلتوجه مالی برای ایران نیستند این است که حجم چندمیلیارد دلاری تجارت اتحادیه اروپا با ایران در مقایسه با چندصد میلیارد دلار تجارت با آمریکا رقم نسبتا ناچیزی است و بعید است اروپا بهخاطر ایران با آمریکا وارد یک جنگ تجاری شود. همچنین با توجه به احتمال جریمهشدن شرکتها و بانکهای اروپایی از سوی آمریکا درصورت تجارت با ایران بهنظر میرسد برجام برای آنها جذابیت اقتصادی زیادی نداشته و بیشتر جنبههای امنیتی و حیثیتی آن برایشان مطرح است لذا تا زمانی که بتوانند بدون دادن امتیازات اقتصادی، ایران را در برجام نگه دارند قطعا این کار را خواهند کرد همچنان که در طول یک سال فشار اقتصادی دولت آمریکا به ایران در عمل هیچ حمایتی از ایران نکردند. حال بهنظر میرسد مهلت 60روزه ایران به اروپا و مواضع اخیر رئیسجمهور در مورد تنگه هرمز حامل این پیام است که صبر ایران بهسر آمده و اگر نفت ایران صادر نشود و طرفهای اروپایی مقابل یکجانبهگرایی آمریکا نایستند تصمیمهای بعدی ایران در مورد برجام منجر به تشنج در خاورمیانه و ناامنی خلیج فارس برای نفتکشها و در نتیجه خروج از برجام خواهد شد. در آن صورت ممکن است اروپا از طریق راهاندازی کانالهایی همچون اینستکس در مرحله اول راه را برای تجارت کالاهای بشردوستانه مانند دارو و مواد غذایی با ایران باز نگه دارد و در مراحل بعد یا قسمتی از نفت ایران را بخرد یا نفت را هم مشمول کالاهای قابل عرضه در کانال ویژه مالی اروپا با ایران کند تا ایران را در برجام نگه دارد. از طرف دیگر ممکن است اروپا با اعمال فشار لابی صهیونیسم برای جلب توجه اسرائیل و اعراب حاشیه خلیج فارس توافق هستهای را بهسمت مذاکره در مورد فعالیتهای موشکی ایران و برجام2 بکشاند. در پایان بهنظر میرسد اروپا بهخاطر ایران و برجام حاضر نخواهد شد مقابل آمریکا بایستد و کاری که در یکسال گذشته (پس از خروج آمریکا از برجام) انجام نداد در 60روز مهلت پیش رو هم انجام نخواهد داد مگر اینکه امنیت خود و شرکای خود را بهواسطه خروج ایران از برجام در خطر ببیند. این بدین معنی است که رفتار اروپا در رابطه با برجام وابسته به اقدامات بعدی ایران و همچنین واکنشهای ایالات متحده خواهد بود.
* فعال سیاسی اصلاحطلب