شرق: در گفت‌وگویی که محورش تخریب بافت‌های تاریخی در کشور به ویژه تخریب اخیر در شهر شیراز بود، این مساله مورد انتقاد شدید مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران قرار گرفت. این جلسه دو ساعته به نقد ختم نشد و از دل آن خبرهای شنیدنی برای مالکان خانه‌های تاریخی بیرون آمد. گویا دولت قصد دارد توجه بیشتری به این بافتها کرده و تسهیلات ویژه‌تری پرداخت کند.
تسهیلاتی که قرار است بر اساس هر مترمربع محاسبه و به مالکان جهت مقاوم‌سازی تخصیص یابد. وقتی دلیل توقف تسهیلات مربوط به بافت فرسوده را از معاون وزیر راه و شهرسازی پرسیدم علت را همزمانی با اجرای پروژه مسکن مهر و توقف پرداخت مابه‌التفاوت سود تسهیلات از سوی دولت به بانک‌ها اعلام کرد. شش‌بانک عامل که از سال86 رشد پرداخت‌ها در تسهیلات بافت فرسوده را به ثبت رسانده بودند از سال91 اعطای تسهیلات در این بخش را متوقف کردند.
بنابراین از 200هزارفقره تسهیلات تصویب شده برای سال92، تنها 35هزارفقره تا به امروز تخصیص داده شده و از این تعداد نیز تعداد بسیار اندکی به مرحله قرارداد رسیده است. اما ایزدی خبر از شروع دوباره پرداخت‌ها داد. با تضمین مجدد دولت برای پرداخت مابه‌التفاوت سود 14درصدی این تسهیلات مقرر شده پرداخت‌ها از سرگرفته شود اما این‌بار یک تفاوت اساسی در تسهیلات وجود دارد: دیگر مانند گذشته تسهیلات بافت فرسوده به شکل واحد پرداخت نمی‌شود؛ تسهیلات نوسازی برای سکونتگاه‌های غیررسمی، وام مقاوم‌سازی برای بافت‌های تاریخی و تسهیلات ودیعه مسکن برای تمام این بافتها. قرار است این تسهیلات 50درصد از هزینه‌های نوسازی را تامین کند. تجمیع تسهیلات نوسازی و پرداخت آن به انبوه‌سازان نیز از دیگر تصمیمات دولت در بسته پیشنهادی جدیدش است. مشروح گفت‌وگو با محمدسعید ایزدی، معاون وزیر و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران را در ادامه می‌خوانید.
تخریب چندین خانه تاریخی در شیراز برای توسعه فضای حرم شاهچراغ و علاءالدین حسینی بنایی شد تا گفت‌وگوی امروز را با شما به‌عنوان مدیریت بهسازی شهری ایران ترتیب دهیم. این تخریب‌ها که امروز به‌صورت جسورانه‌ای به آثار ثبت‌شده ملی نیز رسیده، روزبه‌روز ابعاد وسیع‌تری پیدا می‌کند. می‌توانید در ابتدا آماری از بافت تاریخی موجود در کشور و تخریب‌های انجام شده در سال‌های گذشته بدهید؟
فرآیند تخریب آثار فرهنگی در سال‌های گذشته به‌ویژه در 10سال گذشته بسیار تاسف‌بار است، متاسفانه این امر به تخریب آثار ملی نیز رسیده است و هرروز خبر نابودی این بناهای ارزشمند به گوش می‌رسد در حالی‌که به‌هیچ‌وجه از نظر افکارعمومی جامعه، باور این اخبار قابل پذیرش نبوده است. برای اینکه این بحث را به‌خوبی بررسی کنیم باید به این نکته واقف باشیم که آثار تاریخی و ارزشمند در کشور به سه‌دسته تقسیم می‌شوند: دسته نخست آثار منحصربه‌فردی هستند که ثبت جهانی شده‌اند. دسته دوم آثار تاریخی ارزشمندی هستند که ثبت ملی شده‌اند.
گروه سوم خانه و آثاری که ثبت نشده‌اند اما به‌عنوان بافت تاریخی کشور ارزشمند تلقی می‌شوند. متاسفانه شاهد هستیم که بنا به دلایلی نظیر پروژه‌های توسعه شهری، بی‌توجهی مالکان بناهای تاریخی به قصد افزایش سرمایه توسط مالکان این بناها، این آثار ارزشمند تخریب و نوسازی می‌شوند.
همانطور که بیان شد خاطیان در سال‌های گذشته پا را از این فراتر گذاشته‌اند و بناهای تاریخی دسته دوم را تخریب می‌کنند؛ آثاری که در لیست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به ثبت ملی رسیده‌اند. نمونه‌هایی از این تخریب‌ها که ابتدا از آثار ملی خارج می‌شوند و سپس تخریب می‌شوند را می‌توانید در شهر‌های تهران، مشهد، اصفهان، یزد و اخیرا در شهر شیراز مشاهده کنید.
به‌نظر می‌رسد چنانچه اقدامات قانونی و پیشگیرانه‌ای صورت نگیرد، شاهد تخریب بیشتر این بناهای فاخر خواهیم بود و به عبارت دیگر این تصور و ذهنیت در افکار عمومی جامعه به وجود می‌آید که به دلیل بی‌توجهی مسوولان، آثار ملی و بناهای تاریخی کشور به راحتی تخریب می‌شوند بدون آنکه تبعات خاصی برای فرد خاطی به‌همراه داشته باشد.
برای جلوگیری از تخریب آثار تاریخی از کجا باید شروع کرد و با چه ابزارهایی باید به مقابله با آن پرداخت؟
برای حفاظت، نگهداری و مرمت بناها و آثار تاریخی در ابتدا باید دستگاه‌های مختلف قوه‌قضاییه و مجریه با هم هماهنگ باشند.
در گام دوم دولت نیز از طریق قوانین بازدارنده و مشوق‌هایی باعث شود مردم نسبت به این بناها احساس مسوولیت داشته باشند و شهرداری‌های سراسر کشور که دارای بناهای تاریخی و آثار ملی در محدوده کاری خودشان هستند با تاسیس سازمان‌ها و نهادها در حفظ، نگهداری و مرمت این آثار فعالیت کنند. برای مثال شهرداری قزوین با تاسیس کردن سازمان نوسازی، مجموعه منحصر به فرد سعدالسلطنه را حفاظت و مرمت کرد و این مجموعه را به‌عنوان گنجینه‌ای فوق‌العاده مورد بهره‌برداری قرار داد. شهرداری نراق در استان مرکزی نیز با ایجاد معاونت حفظ و احیای بناها و آثار تاریخی، طرح‌های نوسازی بافت تاریخی شهر خود را آغاز کرده است. در آخرین مرحله به‌عنوان مهم‌ترین گام نیز باید با آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم، فرهنگ حفظ و نگهداری از این بناها را ایجاد و نهادینه کنیم. در واقع زمانی‌که آحاد جامعه نسبت به آنچه که دارد آگاه شود از سرمایه و داشته‌های خود به خوبی حفاظت می‌کند.
مردم را چگونه می‌توان نسبت به این حراست متعهد کرد. به‌طور مشخص می‌خواهم بدانم وزارت راه و شهرسازی مشوق‌هایی در نظر دارد که مردم یا مالکان به جای استفاده اقتصادی از بنا نسبت به نگهداری از آن بکوشند؟
همانطور که قبلا بیان شد، اطلاع‌رسانی و آموزش درخصوص ارزشمندبودن بناهای تاریخی و آثار ملی به مردم ازجمله وظایف ابتدایی در این رابطه است. در گام بعدی نیز ایجاد قوانین و مقرراتی که جنبه تشویقی داشته باشند و نهایتا داشتن نگاه اقتصادی در حوزه حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی است؛ یعنی دولت مابازای ارزش‌افزوده بناهای تاریخی و ارزشمند را به فروشندگان و صاحبان این املاک پرداخت کند.
دولت با چه اعتباری می‌تواند درخصوص حفاظت و مرمت بناهای تاریخی گام بردارد؟
با پرداخت تسهیلات درخصوص بافت‌های تاریخی.
تسهیلاتی که فقط تصویب می‌شود اما از پرداخت آن خبری نیست؟
بله، متاسفانه در حال حاضر، تسهیلات نوسازی بافت‌های هدف شهری به خوبی پرداخت نمی‌شود ولی خوشبختانه دولت به این امر مهم توجه کرده و در همین راستا با رایزنی‌های صورت‌گرفته به زودی امکان پرداخت فراهم خواهد شد. کمااینکه هفته گذشته، بنیاد مسکن با توافق دولت و بانک مرکزی توانست مصوبه 200هزارفقره وام نوسازی خانه روستایی را بگیرد. این تسهیلات با سقف 15میلیون‌تومان و سود پنج‌درصد تصویب شده که دولت مابه‌التفاوت سود بانکی را پرداخت می‌کند.
ما متاسفانه تاکنون برای عرصه‌های تاریخی تسهیلات اختصاصی نداشته‌ایم. تنها تسهیلات موجود تراکم تشویقی بود که این تسهیلات خود یکی از عوامل تخریب بافت‌های تاریخی بود. البته یک دوره زمانی، تسهیلاتی درخصوص مرمت بناهای تاریخی به‌عنوان وام مرمت به میزان 10میلیون‌تومان پرداخت می‌شد که این تسهیلات نیز متوقف شده است. ما به دولت پیشنهاد دادیم که تسهیلات مقاوم‌سازی به بافت تاریخی نیز مجددا پرداخت شود.
سقف این تسهیلات چقدر است و آیا این پیشنهاد مورد موافقت قرار گرفته است؟
این تسهیلات سقف ندارد چراکه به‌ازای هر مترمربع ساختمان مبلغ تسهیلات تعیین می‌شود. به دلیل اینکه متراژ ساختمان‌ها متفاوت است و نمی‌شود مبلغی ثابت برای تمامی آنها تعیین کرد، بنابراین باید برآورد کارشناسی شود. آنچه پیشنهاد شده 250 تا 300هزارتومان به‌ازای هر متر مربع مقاوم‌سازی است که با نرخ سود 14درصد پرداخت خواهد شد. هم‌اکنون این بسته به معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری پیشنهاد شده است که در صورت تایید به بانک مرکزی ارایه شده و نهایتا ابلاغ خواهد شد. در این بسته میزان تسهیلات، نرخ سود و نحوه بازپرداخت تشریح شده است.
به‌طور کلی در کشور محدوده‌های بافت تاریخی به چه میزان شناسایی شده است؟
بافت‌های تاریخی که امروزه آنها را به‌عنوان محلات هدف می‌شناسیم، در گذشته با ادبیات دیگری به این محلات بافت فرسوده گفته می‌شد. در سال‌های 73 تا 75 نیز به بافت مساله‌دار معروف بودند. پس از زلزله بم در شورایعالی شهرسازی شاخص‌هایی تصویب شد که براساس آن، این محلات به بافت فرسوده معروف شد. بنابراین متاثر از واژه نابسامان، فرسوده و مساله‌دار یک ذهنیت ایجاد می‌شد که افکار به‌خودی‌خود درصدد حذف آن برمی‌آمدند.
آنچه که در دهه60 رایج بود نیز پاک‌سازی زاغه‌ها و تخریب آنها بود. اما حتی محدوده‌هایی که زاغه‌نشین نام می‌گیرد نیز باید مورد احترام واقع شود؛ یعنی باید برای این مناطق شرایطی فراهم شود که ارتقای کیفی پیدا کنند. بنابراین به‌عنوان نخستین اقدام، این نام را از روی این محدوده‌ها برداشتیم و به محدوده‌ها و محلات هدف برنامه بهسازی و نوسازی شهری یا به‌عبارت مختصر محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری تغییر دادیم.
این محدوده‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
محدوده‌های شهری که به‌عنوان بافت تاریخی شناخته می‌شوند؛ این بافتها در کشور بیش از 21هزارهکتار هستند. در واقع این محدوده‌های هدف، به‌دلیل بی‌توجهی از روند شهرنشینی عقب مانده‌اند یعنی شهرنشینی در آنجا توسعه پیدا نکرده و زیرساخت‌های لازم فراهم نشده است. تعدادی از مردم ساکن این بافتها که توان مالی داشتند از این محدوده‌ها خارج شده‌اند و گروه‌های کم‌درآمد حاشیه شهرها به این بافت‌های نقل مکان کرده‌اند. بنابراین پدیده فقر شهری، دامن‌گیر این محدوده‌ها شده است؛
- بافتها و سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی در شهرها.
- بافت‌های روستایی که با شهرها ادغام شده‌اند ولی بافت روستایی دارند. مانند ده ونک، چیذر، جماران و حتی یوسف‌آباد که اینها یک هسته روستایی داشته‌اند.
- بافت‌های فرسوده میانی که تاریخی نیستند و غیررسمی هم به‌شمار نمی‌آیند مانند منطقه جوادیه شهر تهران، محله‌هایی که از نظر کیفیت زندگی در حد پایین هستند.
- محدوده‌هایی که زندگی در آن جریان ندارد اما جزو مناطق نیازمند برنامه‌ریزی برای توسعه مجدد است. در این رابطه می‌توان به اراضی با کاربری ناهمگون در شهرها اشاره داشت نظیر پادگان‌ها، زندان‌ها، اراضی صنعتی و اراضی بایر. در این خصوص دولت می‌کوشد که به بهترین نحوه از این عرصه‌ها استفاده کند که برای نمونه می‌توان به تبدیل‌شدن زندان قصر به باغ موزه قصر یا پادگان ایرانشهر به خانه هنرمندان اشاره داشت.
در بسته پیشنهادی خود برای نوسازی بافت‌های فرسوده و مرمت و حفاظت بناهای تاریخی چه برنامه‌ای تدوین کرده‌اید؟
به‌طور کلی در برنامه جامع مسکن، تسهیلات ویژه‌ای برای محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری و حفظ و مرمت بناهای تاریخی در نظر گرفته شده است.
آمارها نشان می‌دهد از سال86 در پرداخت تسهیلات بافت‌های فرسوده یک روند صعودی وجود داشته و این روند تا سال91 ادامه پیدا کرده، اما از سال91 تا به حال پرداخت این تسهیلات یکباره به صفر رسیده است.
چه موضوعی باعث شد تسهیلات نوسازی در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری یا همان بافت فرسوده به یکباره متوقف شود؟
آمارها نشان می‌دهد از سال86 در پرداخت تسهیلات بافت‌های فرسوده یک روند صعودی وجود داشته و این روند تا سال91 ادامه پیدا کرده است. اما از سال91 تا به حال پرداخت این تسهیلات یکباره به صفر رسیده است. این امر به این جهت بود که دولت گذشته متعهد شده بود مابه‌التفاوت سود این تسهیلات را به بانک‌ها بپردازد، بنابراین بانک‌های عامل در این رابطه شروع به پرداخت تسهیلات نوسازی با نرخ 14درصد کردند. در ادامه، این جریان متصل شد به طرح مسکن مهر. اما در دوره پس از مسکن مهر دولت این مابه‌التفاوت را پرداخت نکرد و بانک‌ها از اعطای تسهیلات نوسازی خودداری کردند. بنابراین از 200هزارفقره تسهیلات تصویب‌شده برای سال92، تنها 35هزارفقره تا به امروز تخصیص داده شده و از این تعداد نیز موارد بسیار اندکی به مرحله قرارداد رسیده است.
نقش محدوده‌های بازآفرینی هدف شهری در طرح جامع مسکن به چه میزان است؟
برای نخستین‌بار در رابطه با سیاست‌های توسعه شهری و در راستای تامین مسکن موردنیاز جامعه، اقدامات خوبی در حال شکل‌گرفتن است. امید داریم با اجرای طرح جامع مسکن بخش عمده‌ای از ظرفیت‌های تولید مسکن را از همین بافتها تامین کنیم. البته باید به این نکته اشاره کرد که شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به‌عنوان یکی از شش کارگروه در طرح جامع مسکن به‌شمار می‌آید و تاکید است که نقش پررنگی را ایفا کند. در طرح ساخت مسکن مهر دو‌میلیون‌و400هزارواحد در سراسر کشور و ساخت 234هزارواحد در بافت‌های فرسوده هدف‌گذاری شده بود. به دلیل تجربه موفقی که درخصوص پرداخت تسهیلات در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری وجود دارد، این مدل را موفق می‌دانیم و به همین‌خاطر معتقدیم در طرح مسکن اجتماعی نیز اعطای این تسهیلات باید اجرا شود، به همین دلیل در این طرح، سهم قابل‌توجهی از تامین مسکن مورد نیاز جامعه در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری دیده شده است.
طرح جامع مسکن چه زمانی رونمایی خواهد شد؟
برای نخستین‌بار برای تامین مسکن موردنیاز جامعه در حال گذراندن یک روال منطقی و علمی هستیم. در حال حاضر طرح دولت به جوامع دانشگاهی و متخصصان و اهل فن جهت اظهارنظر ارایه و مقرر شده این طرح در روز جهانی اسکان یعنی 14 مهر رونمایی شود.
در قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن آمده است 25درصد از سهم مسکن به بحث بهسازی و نوسازی اختصاص یابد اما آقای دکتر آخوندی مقام عالی وزارت راه‌وشهر‌سازی معتقد است در طرح جامع مسکن می‌توان تا سطح 30درصد این سهم را افزایش داد. اعتقاد بر این است شهرها، ظرفیت پذیرش این بارگذاری را دارند. شهرها دارای ظرفیت قابل‌توجهی در زمینه مسکن هستند که به آن بی‌توجه بوده‌ایم. درواقع در بخش مسکن به توسعه از درون کمتر توجه داشته‌ایم. بنابراین معتقدیم بخش مسکن می‌تواند به این ظرفیت‌ها توجه کند.
در حال حاضر چه میزان محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری در کشور شناسایی شده است؟
تا سال83 شاخصی برای شناسایی این بافتها وجود نداشت به‌جز یک تعریف عمومی، در سال84 بر اساس مصوبه شورای شهرسازی سه شاخص برای شناسایی بهسازی و نوسازی بافت‌های هدف شهری تعریف شد:
1- ریزدانگی: یعنی 50درصد قطعات زیر 200متر باشد. (ریزدانه)
2- نفوذناپذیری: یعنی 50درصد عرض کوچه‌ها زیر شش‌متر باشد. (نفوذناپذیر)
3- ناپایداری: یعنی 50درصد خانه‌های یک محله با ساختمان‌های نامناسب ساخته شده باشد. (ناپایدار)
بر اساس این سه شاخص در 495شهر کشور بالغ بر 77هزارهکتار بافت‌های هدف شهری شناسایی شده است که بخشی تاریخی و بخشی بافت‌های هدف شهری (فرسوده) و میانی است و علاوه‌بر آن در 77 شهر دیگر بررسی و مطالعات جامع درباره سکونتگاه‌های غیررسمی صورت گرفت که 55هزارهکتار عرصه شناسایی شده است پس بنابراین 55هزارو 77هزارهکتار به‌عنوان محدوده‌های توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی و همچنین محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری شناسایی شده است.
آیا شاخص‌های بیان‌شده تغییر پیدا می‌کند؟ به‌عبارت بهتر آیا تلاشی برای بازبینی مجدد این شاخص‌ها شده است؟
بله؛ درخصوص تعیین محدوده بازآفرینی پایدار بافتها و محدوده‌های هدف شهری، کارگروهای مرکب از نمایندگان دستگاه‌های ذی‌ربط بخش دولتی و خصوصی و همچنین تعدادی از صاحب‌نظران و استادان دانشگاهی تشکیل شده که در حال بررسی این شاخص‌هاست. این کارگروه با تشکیل جلسات منظم‌درصدد است تا براساس یکسری شاخص‌های دیگر نظیر خدمات، زیرساخت‌ها، مسایل اجتماعی و... شاخص قبلی را مورد بازبینی و ارزیابی مجدد قرار دهد.
ما سعی می‌کنیم در بررسی‌های خودمان در راستای تعریف دستیابی به شاخص‌های جدید در رابطه با محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری به بحث‌های زمین‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی توجه بیشتری داشته باشیم و درنهایت به شهر سبز و ایمن دست پیدا کنیم. زیرا که براساس یافته‌های به‌دست‌آمده، سرانه‌های دسترسی یک شهروند در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری به فضای سبز، امکانات آموزشی، بهداشتی، گاز، آب، برق و... نسبت به سایر نقاط در همان شهرها در وضعیت متوسط یا پایین‌تر قرار دارد.
چندی پیش گفته بودید که طرح نوسازی قرار است با محوریت بخش خصوصی انجام شود؟ برای تحقق این هدف چه برنامه‌ای دارید؟
نقش بخش خصوصی در بازآفرینی پایدار محدوده‌های هدف و توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی بسیار مهم و پررنگ است اما مشکل اینجاست که نقش بازیگران یا کنشگران اصلی در این حوزه‌ها به‌درستی تعریف نشده؛ اگر شهرداری‌ها، دولت و بخش خصوصی بتوانند نقش خود را در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری و توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی به‌درستی ایفا کنند یعنی دولت تسهیل‌گر باشد، شهرداری تخفیفات لازم را بدهد و بخش خصوصی هم بتواند وارد میدان شود، آن زمان می‌توان انتظار داشت که مشارکت مردم که در این خصوص بسیار تعیین‌کننده و مهم است به‌خوبی تعریف و اجرا خواهد شد.
آیا تسهیلات ویژه‌ای جهت انگیزه‌دادن و ورود بخش خصوصی به این حوزه در نظر نگرفته‌اید؟
همانطور که بیان شد نقش بخش خصوصی در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری و توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی بسیار مهم است، به همین جهت بالغ بر 50درصد از تسهیلات درنظرگرفته‌شده برای این بافتها به جای پرداخت به مالکان واحدهای خرد و کوچک به انبوه‌سازان پرداخت می‌شود؛ این امر می‌تواند از یک‌سو به تجمیع‌شدن چند پلاک فرسوده و ساخت مجتمع‌های مسکونی خوب و استاندارد کمک کند و از سوی دیگر به نوسازی و بهسازی منطقه سرعت ببخشد. ما در وهله اول، تسهیلات ویژه‌ای در قالب ودیعه مسکن با کارمزد پنج‌درصد اختصاص داده‌ایم که خوشبختانه از طریق بانک توسعه تعاون به‌صورت پایلوت در محله همت‌آباد اصفهان آغاز شده است.
کد خبر:
81798
تاریخ انتشار: 14 مهر 1393 - 10:18
شرق: در گفت‌وگویی که محورش تخریب بافت‌های تاریخی در کشور به ویژه تخریب اخیر در شهر شیراز بود، این مساله مورد انتقاد شدید مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران قرار گرفت. این جلسه دو ساعته به نقد ختم نشد و از دل آن خبرهای شنیدنی برای مالکان خانه‌های تاریخی بیرون آمد. گویا دولت قصد دارد توجه بیشتری به این بافتها کرده و تسهیلات ویژه‌تری پرداخت کند.
تسهیلاتی که قرار است بر اساس هر مترمربع محاسبه و به مالکان جهت مقاوم‌سازی تخصیص یابد. وقتی دلیل توقف تسهیلات مربوط به بافت فرسوده را از معاون وزیر راه و شهرسازی پرسیدم علت را همزمانی با اجرای پروژه مسکن مهر و توقف پرداخت مابه‌التفاوت سود تسهیلات از سوی دولت به بانک‌ها اعلام کرد. شش‌بانک عامل که از سال86 رشد پرداخت‌ها در تسهیلات بافت فرسوده را به ثبت رسانده بودند از سال91 اعطای تسهیلات در این بخش را متوقف کردند.
بنابراین از 200هزارفقره تسهیلات تصویب شده برای سال92، تنها 35هزارفقره تا به امروز تخصیص داده شده و از این تعداد نیز تعداد بسیار اندکی به مرحله قرارداد رسیده است. اما ایزدی خبر از شروع دوباره پرداخت‌ها داد. با تضمین مجدد دولت برای پرداخت مابه‌التفاوت سود 14درصدی این تسهیلات مقرر شده پرداخت‌ها از سرگرفته شود اما این‌بار یک تفاوت اساسی در تسهیلات وجود دارد: دیگر مانند گذشته تسهیلات بافت فرسوده به شکل واحد پرداخت نمی‌شود؛ تسهیلات نوسازی برای سکونتگاه‌های غیررسمی، وام مقاوم‌سازی برای بافت‌های تاریخی و تسهیلات ودیعه مسکن برای تمام این بافتها. قرار است این تسهیلات 50درصد از هزینه‌های نوسازی را تامین کند. تجمیع تسهیلات نوسازی و پرداخت آن به انبوه‌سازان نیز از دیگر تصمیمات دولت در بسته پیشنهادی جدیدش است. مشروح گفت‌وگو با محمدسعید ایزدی، معاون وزیر و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران را در ادامه می‌خوانید.
تخریب چندین خانه تاریخی در شیراز برای توسعه فضای حرم شاهچراغ و علاءالدین حسینی بنایی شد تا گفت‌وگوی امروز را با شما به‌عنوان مدیریت بهسازی شهری ایران ترتیب دهیم. این تخریب‌ها که امروز به‌صورت جسورانه‌ای به آثار ثبت‌شده ملی نیز رسیده، روزبه‌روز ابعاد وسیع‌تری پیدا می‌کند. می‌توانید در ابتدا آماری از بافت تاریخی موجود در کشور و تخریب‌های انجام شده در سال‌های گذشته بدهید؟
فرآیند تخریب آثار فرهنگی در سال‌های گذشته به‌ویژه در 10سال گذشته بسیار تاسف‌بار است، متاسفانه این امر به تخریب آثار ملی نیز رسیده است و هرروز خبر نابودی این بناهای ارزشمند به گوش می‌رسد در حالی‌که به‌هیچ‌وجه از نظر افکارعمومی جامعه، باور این اخبار قابل پذیرش نبوده است. برای اینکه این بحث را به‌خوبی بررسی کنیم باید به این نکته واقف باشیم که آثار تاریخی و ارزشمند در کشور به سه‌دسته تقسیم می‌شوند: دسته نخست آثار منحصربه‌فردی هستند که ثبت جهانی شده‌اند. دسته دوم آثار تاریخی ارزشمندی هستند که ثبت ملی شده‌اند.
گروه سوم خانه و آثاری که ثبت نشده‌اند اما به‌عنوان بافت تاریخی کشور ارزشمند تلقی می‌شوند. متاسفانه شاهد هستیم که بنا به دلایلی نظیر پروژه‌های توسعه شهری، بی‌توجهی مالکان بناهای تاریخی به قصد افزایش سرمایه توسط مالکان این بناها، این آثار ارزشمند تخریب و نوسازی می‌شوند.
همانطور که بیان شد خاطیان در سال‌های گذشته پا را از این فراتر گذاشته‌اند و بناهای تاریخی دسته دوم را تخریب می‌کنند؛ آثاری که در لیست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به ثبت ملی رسیده‌اند. نمونه‌هایی از این تخریب‌ها که ابتدا از آثار ملی خارج می‌شوند و سپس تخریب می‌شوند را می‌توانید در شهر‌های تهران، مشهد، اصفهان، یزد و اخیرا در شهر شیراز مشاهده کنید.
به‌نظر می‌رسد چنانچه اقدامات قانونی و پیشگیرانه‌ای صورت نگیرد، شاهد تخریب بیشتر این بناهای فاخر خواهیم بود و به عبارت دیگر این تصور و ذهنیت در افکار عمومی جامعه به وجود می‌آید که به دلیل بی‌توجهی مسوولان، آثار ملی و بناهای تاریخی کشور به راحتی تخریب می‌شوند بدون آنکه تبعات خاصی برای فرد خاطی به‌همراه داشته باشد.
برای جلوگیری از تخریب آثار تاریخی از کجا باید شروع کرد و با چه ابزارهایی باید به مقابله با آن پرداخت؟
برای حفاظت، نگهداری و مرمت بناها و آثار تاریخی در ابتدا باید دستگاه‌های مختلف قوه‌قضاییه و مجریه با هم هماهنگ باشند.
در گام دوم دولت نیز از طریق قوانین بازدارنده و مشوق‌هایی باعث شود مردم نسبت به این بناها احساس مسوولیت داشته باشند و شهرداری‌های سراسر کشور که دارای بناهای تاریخی و آثار ملی در محدوده کاری خودشان هستند با تاسیس سازمان‌ها و نهادها در حفظ، نگهداری و مرمت این آثار فعالیت کنند. برای مثال شهرداری قزوین با تاسیس کردن سازمان نوسازی، مجموعه منحصر به فرد سعدالسلطنه را حفاظت و مرمت کرد و این مجموعه را به‌عنوان گنجینه‌ای فوق‌العاده مورد بهره‌برداری قرار داد. شهرداری نراق در استان مرکزی نیز با ایجاد معاونت حفظ و احیای بناها و آثار تاریخی، طرح‌های نوسازی بافت تاریخی شهر خود را آغاز کرده است. در آخرین مرحله به‌عنوان مهم‌ترین گام نیز باید با آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم، فرهنگ حفظ و نگهداری از این بناها را ایجاد و نهادینه کنیم. در واقع زمانی‌که آحاد جامعه نسبت به آنچه که دارد آگاه شود از سرمایه و داشته‌های خود به خوبی حفاظت می‌کند.
مردم را چگونه می‌توان نسبت به این حراست متعهد کرد. به‌طور مشخص می‌خواهم بدانم وزارت راه و شهرسازی مشوق‌هایی در نظر دارد که مردم یا مالکان به جای استفاده اقتصادی از بنا نسبت به نگهداری از آن بکوشند؟
همانطور که قبلا بیان شد، اطلاع‌رسانی و آموزش درخصوص ارزشمندبودن بناهای تاریخی و آثار ملی به مردم ازجمله وظایف ابتدایی در این رابطه است. در گام بعدی نیز ایجاد قوانین و مقرراتی که جنبه تشویقی داشته باشند و نهایتا داشتن نگاه اقتصادی در حوزه حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی است؛ یعنی دولت مابازای ارزش‌افزوده بناهای تاریخی و ارزشمند را به فروشندگان و صاحبان این املاک پرداخت کند.
دولت با چه اعتباری می‌تواند درخصوص حفاظت و مرمت بناهای تاریخی گام بردارد؟
با پرداخت تسهیلات درخصوص بافت‌های تاریخی.
تسهیلاتی که فقط تصویب می‌شود اما از پرداخت آن خبری نیست؟
بله، متاسفانه در حال حاضر، تسهیلات نوسازی بافت‌های هدف شهری به خوبی پرداخت نمی‌شود ولی خوشبختانه دولت به این امر مهم توجه کرده و در همین راستا با رایزنی‌های صورت‌گرفته به زودی امکان پرداخت فراهم خواهد شد. کمااینکه هفته گذشته، بنیاد مسکن با توافق دولت و بانک مرکزی توانست مصوبه 200هزارفقره وام نوسازی خانه روستایی را بگیرد. این تسهیلات با سقف 15میلیون‌تومان و سود پنج‌درصد تصویب شده که دولت مابه‌التفاوت سود بانکی را پرداخت می‌کند.
ما متاسفانه تاکنون برای عرصه‌های تاریخی تسهیلات اختصاصی نداشته‌ایم. تنها تسهیلات موجود تراکم تشویقی بود که این تسهیلات خود یکی از عوامل تخریب بافت‌های تاریخی بود. البته یک دوره زمانی، تسهیلاتی درخصوص مرمت بناهای تاریخی به‌عنوان وام مرمت به میزان 10میلیون‌تومان پرداخت می‌شد که این تسهیلات نیز متوقف شده است. ما به دولت پیشنهاد دادیم که تسهیلات مقاوم‌سازی به بافت تاریخی نیز مجددا پرداخت شود.
سقف این تسهیلات چقدر است و آیا این پیشنهاد مورد موافقت قرار گرفته است؟
این تسهیلات سقف ندارد چراکه به‌ازای هر مترمربع ساختمان مبلغ تسهیلات تعیین می‌شود. به دلیل اینکه متراژ ساختمان‌ها متفاوت است و نمی‌شود مبلغی ثابت برای تمامی آنها تعیین کرد، بنابراین باید برآورد کارشناسی شود. آنچه پیشنهاد شده 250 تا 300هزارتومان به‌ازای هر متر مربع مقاوم‌سازی است که با نرخ سود 14درصد پرداخت خواهد شد. هم‌اکنون این بسته به معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری پیشنهاد شده است که در صورت تایید به بانک مرکزی ارایه شده و نهایتا ابلاغ خواهد شد. در این بسته میزان تسهیلات، نرخ سود و نحوه بازپرداخت تشریح شده است.
به‌طور کلی در کشور محدوده‌های بافت تاریخی به چه میزان شناسایی شده است؟
بافت‌های تاریخی که امروزه آنها را به‌عنوان محلات هدف می‌شناسیم، در گذشته با ادبیات دیگری به این محلات بافت فرسوده گفته می‌شد. در سال‌های 73 تا 75 نیز به بافت مساله‌دار معروف بودند. پس از زلزله بم در شورایعالی شهرسازی شاخص‌هایی تصویب شد که براساس آن، این محلات به بافت فرسوده معروف شد. بنابراین متاثر از واژه نابسامان، فرسوده و مساله‌دار یک ذهنیت ایجاد می‌شد که افکار به‌خودی‌خود درصدد حذف آن برمی‌آمدند.
آنچه که در دهه60 رایج بود نیز پاک‌سازی زاغه‌ها و تخریب آنها بود. اما حتی محدوده‌هایی که زاغه‌نشین نام می‌گیرد نیز باید مورد احترام واقع شود؛ یعنی باید برای این مناطق شرایطی فراهم شود که ارتقای کیفی پیدا کنند. بنابراین به‌عنوان نخستین اقدام، این نام را از روی این محدوده‌ها برداشتیم و به محدوده‌ها و محلات هدف برنامه بهسازی و نوسازی شهری یا به‌عبارت مختصر محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری تغییر دادیم.
این محدوده‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
محدوده‌های شهری که به‌عنوان بافت تاریخی شناخته می‌شوند؛ این بافتها در کشور بیش از 21هزارهکتار هستند. در واقع این محدوده‌های هدف، به‌دلیل بی‌توجهی از روند شهرنشینی عقب مانده‌اند یعنی شهرنشینی در آنجا توسعه پیدا نکرده و زیرساخت‌های لازم فراهم نشده است. تعدادی از مردم ساکن این بافتها که توان مالی داشتند از این محدوده‌ها خارج شده‌اند و گروه‌های کم‌درآمد حاشیه شهرها به این بافت‌های نقل مکان کرده‌اند. بنابراین پدیده فقر شهری، دامن‌گیر این محدوده‌ها شده است؛
- بافتها و سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی در شهرها.
- بافت‌های روستایی که با شهرها ادغام شده‌اند ولی بافت روستایی دارند. مانند ده ونک، چیذر، جماران و حتی یوسف‌آباد که اینها یک هسته روستایی داشته‌اند.
- بافت‌های فرسوده میانی که تاریخی نیستند و غیررسمی هم به‌شمار نمی‌آیند مانند منطقه جوادیه شهر تهران، محله‌هایی که از نظر کیفیت زندگی در حد پایین هستند.
- محدوده‌هایی که زندگی در آن جریان ندارد اما جزو مناطق نیازمند برنامه‌ریزی برای توسعه مجدد است. در این رابطه می‌توان به اراضی با کاربری ناهمگون در شهرها اشاره داشت نظیر پادگان‌ها، زندان‌ها، اراضی صنعتی و اراضی بایر. در این خصوص دولت می‌کوشد که به بهترین نحوه از این عرصه‌ها استفاده کند که برای نمونه می‌توان به تبدیل‌شدن زندان قصر به باغ موزه قصر یا پادگان ایرانشهر به خانه هنرمندان اشاره داشت.
در بسته پیشنهادی خود برای نوسازی بافت‌های فرسوده و مرمت و حفاظت بناهای تاریخی چه برنامه‌ای تدوین کرده‌اید؟
به‌طور کلی در برنامه جامع مسکن، تسهیلات ویژه‌ای برای محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری و حفظ و مرمت بناهای تاریخی در نظر گرفته شده است.
آمارها نشان می‌دهد از سال86 در پرداخت تسهیلات بافت‌های فرسوده یک روند صعودی وجود داشته و این روند تا سال91 ادامه پیدا کرده، اما از سال91 تا به حال پرداخت این تسهیلات یکباره به صفر رسیده است.
چه موضوعی باعث شد تسهیلات نوسازی در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری یا همان بافت فرسوده به یکباره متوقف شود؟
آمارها نشان می‌دهد از سال86 در پرداخت تسهیلات بافت‌های فرسوده یک روند صعودی وجود داشته و این روند تا سال91 ادامه پیدا کرده است. اما از سال91 تا به حال پرداخت این تسهیلات یکباره به صفر رسیده است. این امر به این جهت بود که دولت گذشته متعهد شده بود مابه‌التفاوت سود این تسهیلات را به بانک‌ها بپردازد، بنابراین بانک‌های عامل در این رابطه شروع به پرداخت تسهیلات نوسازی با نرخ 14درصد کردند. در ادامه، این جریان متصل شد به طرح مسکن مهر. اما در دوره پس از مسکن مهر دولت این مابه‌التفاوت را پرداخت نکرد و بانک‌ها از اعطای تسهیلات نوسازی خودداری کردند. بنابراین از 200هزارفقره تسهیلات تصویب‌شده برای سال92، تنها 35هزارفقره تا به امروز تخصیص داده شده و از این تعداد نیز موارد بسیار اندکی به مرحله قرارداد رسیده است.
نقش محدوده‌های بازآفرینی هدف شهری در طرح جامع مسکن به چه میزان است؟
برای نخستین‌بار در رابطه با سیاست‌های توسعه شهری و در راستای تامین مسکن موردنیاز جامعه، اقدامات خوبی در حال شکل‌گرفتن است. امید داریم با اجرای طرح جامع مسکن بخش عمده‌ای از ظرفیت‌های تولید مسکن را از همین بافتها تامین کنیم. البته باید به این نکته اشاره کرد که شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به‌عنوان یکی از شش کارگروه در طرح جامع مسکن به‌شمار می‌آید و تاکید است که نقش پررنگی را ایفا کند. در طرح ساخت مسکن مهر دو‌میلیون‌و400هزارواحد در سراسر کشور و ساخت 234هزارواحد در بافت‌های فرسوده هدف‌گذاری شده بود. به دلیل تجربه موفقی که درخصوص پرداخت تسهیلات در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری وجود دارد، این مدل را موفق می‌دانیم و به همین‌خاطر معتقدیم در طرح مسکن اجتماعی نیز اعطای این تسهیلات باید اجرا شود، به همین دلیل در این طرح، سهم قابل‌توجهی از تامین مسکن مورد نیاز جامعه در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری دیده شده است.
طرح جامع مسکن چه زمانی رونمایی خواهد شد؟
برای نخستین‌بار برای تامین مسکن موردنیاز جامعه در حال گذراندن یک روال منطقی و علمی هستیم. در حال حاضر طرح دولت به جوامع دانشگاهی و متخصصان و اهل فن جهت اظهارنظر ارایه و مقرر شده این طرح در روز جهانی اسکان یعنی 14 مهر رونمایی شود.
در قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن آمده است 25درصد از سهم مسکن به بحث بهسازی و نوسازی اختصاص یابد اما آقای دکتر آخوندی مقام عالی وزارت راه‌وشهر‌سازی معتقد است در طرح جامع مسکن می‌توان تا سطح 30درصد این سهم را افزایش داد. اعتقاد بر این است شهرها، ظرفیت پذیرش این بارگذاری را دارند. شهرها دارای ظرفیت قابل‌توجهی در زمینه مسکن هستند که به آن بی‌توجه بوده‌ایم. درواقع در بخش مسکن به توسعه از درون کمتر توجه داشته‌ایم. بنابراین معتقدیم بخش مسکن می‌تواند به این ظرفیت‌ها توجه کند.
در حال حاضر چه میزان محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری در کشور شناسایی شده است؟
تا سال83 شاخصی برای شناسایی این بافتها وجود نداشت به‌جز یک تعریف عمومی، در سال84 بر اساس مصوبه شورای شهرسازی سه شاخص برای شناسایی بهسازی و نوسازی بافت‌های هدف شهری تعریف شد:
1- ریزدانگی: یعنی 50درصد قطعات زیر 200متر باشد. (ریزدانه)
2- نفوذناپذیری: یعنی 50درصد عرض کوچه‌ها زیر شش‌متر باشد. (نفوذناپذیر)
3- ناپایداری: یعنی 50درصد خانه‌های یک محله با ساختمان‌های نامناسب ساخته شده باشد. (ناپایدار)
بر اساس این سه شاخص در 495شهر کشور بالغ بر 77هزارهکتار بافت‌های هدف شهری شناسایی شده است که بخشی تاریخی و بخشی بافت‌های هدف شهری (فرسوده) و میانی است و علاوه‌بر آن در 77 شهر دیگر بررسی و مطالعات جامع درباره سکونتگاه‌های غیررسمی صورت گرفت که 55هزارهکتار عرصه شناسایی شده است پس بنابراین 55هزارو 77هزارهکتار به‌عنوان محدوده‌های توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی و همچنین محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری شناسایی شده است.
آیا شاخص‌های بیان‌شده تغییر پیدا می‌کند؟ به‌عبارت بهتر آیا تلاشی برای بازبینی مجدد این شاخص‌ها شده است؟
بله؛ درخصوص تعیین محدوده بازآفرینی پایدار بافتها و محدوده‌های هدف شهری، کارگروهای مرکب از نمایندگان دستگاه‌های ذی‌ربط بخش دولتی و خصوصی و همچنین تعدادی از صاحب‌نظران و استادان دانشگاهی تشکیل شده که در حال بررسی این شاخص‌هاست. این کارگروه با تشکیل جلسات منظم‌درصدد است تا براساس یکسری شاخص‌های دیگر نظیر خدمات، زیرساخت‌ها، مسایل اجتماعی و... شاخص قبلی را مورد بازبینی و ارزیابی مجدد قرار دهد.
ما سعی می‌کنیم در بررسی‌های خودمان در راستای تعریف دستیابی به شاخص‌های جدید در رابطه با محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری به بحث‌های زمین‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی توجه بیشتری داشته باشیم و درنهایت به شهر سبز و ایمن دست پیدا کنیم. زیرا که براساس یافته‌های به‌دست‌آمده، سرانه‌های دسترسی یک شهروند در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری به فضای سبز، امکانات آموزشی، بهداشتی، گاز، آب، برق و... نسبت به سایر نقاط در همان شهرها در وضعیت متوسط یا پایین‌تر قرار دارد.
چندی پیش گفته بودید که طرح نوسازی قرار است با محوریت بخش خصوصی انجام شود؟ برای تحقق این هدف چه برنامه‌ای دارید؟
نقش بخش خصوصی در بازآفرینی پایدار محدوده‌های هدف و توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی بسیار مهم و پررنگ است اما مشکل اینجاست که نقش بازیگران یا کنشگران اصلی در این حوزه‌ها به‌درستی تعریف نشده؛ اگر شهرداری‌ها، دولت و بخش خصوصی بتوانند نقش خود را در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری و توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی به‌درستی ایفا کنند یعنی دولت تسهیل‌گر باشد، شهرداری تخفیفات لازم را بدهد و بخش خصوصی هم بتواند وارد میدان شود، آن زمان می‌توان انتظار داشت که مشارکت مردم که در این خصوص بسیار تعیین‌کننده و مهم است به‌خوبی تعریف و اجرا خواهد شد.
آیا تسهیلات ویژه‌ای جهت انگیزه‌دادن و ورود بخش خصوصی به این حوزه در نظر نگرفته‌اید؟
همانطور که بیان شد نقش بخش خصوصی در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری و توانمند‌سازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی بسیار مهم است، به همین جهت بالغ بر 50درصد از تسهیلات درنظرگرفته‌شده برای این بافتها به جای پرداخت به مالکان واحدهای خرد و کوچک به انبوه‌سازان پرداخت می‌شود؛ این امر می‌تواند از یک‌سو به تجمیع‌شدن چند پلاک فرسوده و ساخت مجتمع‌های مسکونی خوب و استاندارد کمک کند و از سوی دیگر به نوسازی و بهسازی منطقه سرعت ببخشد. ما در وهله اول، تسهیلات ویژه‌ای در قالب ودیعه مسکن با کارمزد پنج‌درصد اختصاص داده‌ایم که خوشبختانه از طریق بانک توسعه تعاون به‌صورت پایلوت در محله همت‌آباد اصفهان آغاز شده است.
کلید واژه ها :
