از پیمان‌های پولی دوجانبه به عنوان راهکار نوین بانکی در تجارت بین‌المللی نامبرده شده است. در پیمان‌های پولی دو کشور طرف‌های قرارداد از ارزهای محلی خود به جای ارزهای جهان در مبادلات تجاری استفاده می‌کنند.
چین در حالی بیشترین پیمان پولی دوجانبه را با کشورهای دیگر امضا کرده که نخستین پیمانش را با تایلند در سال ۲۰۰۱م در قالب طرح «چیانگ‌مای» منعقد کرد. کارشناسان اصلی‌ترین کارکرد این پیمان‌ها را تقویت ارزهای محلی در تجارت خارجی کشور و همچنین استفاده کردن برای ذخیره ارزی در شرایط بحرانی و تسویه در شرایط عادی تجاری عنوان کرده‌اند. در زمان اعمال تحریم‌های تجاری علیه کشور، عقد پیمان دوجانبه از سوی صاحب‌نظران به عنوان راهکاری اساسی برای دورزدن تحریم‌های تجاری مطرح شد و ایران پیمان‌های پولی دوجانبه‌ای با ۳ کشور روسیه، عراق و ترکیه امضا کرد. این درحالی است که تاکنون از میان این ۳ کشور پیمان پولی دوجانبه تنها با ترکیه به طور کامل برقرار شده است. پیمان پولی با عراق در برخی کالاها اجرایی شده و با روسیه هنوز در مرحله مذاکره بوده و به مرحله اجرایی نرسیده است. آیا پیمان‌های پولی دوجانبه فقط در شرایط تحریم مورد نیاز بودند یا نیاز به آنها همچنان در شرایط اقتصادی جدید پیش‌روی کشور پس از لغو تحریم‌ها نیز احساس می‌شود؟محمود دودانگه، قائم مقام معاون امور اقتصادی و بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت در این باره با بیان اینکه ایران تلاش داشته تا پیمان‌های پولی دوجانبه‌ای را منعقد کند، می‌افزاید: این پیمان با عراق عملیاتی شده اما برای اجرای پیمان پولی ایران و روسیه بحث‌های کلی انجام شده و یک توافق اولیه انجام شده است. وی درباره ضرورت انعقاد قراردادهای پیمان پولی میان کشورهای مختلف دنیا اظهار می‌کند: تعاملات تجاری بین کشورها نیاز به یک ارز مرجع دارد اما اگر برای ارزهای متداول جهانی مشکلات و محدودیت‌هایی ایجاد شود، تجارت بین کشورها هم دچار آسیب می‌شود. این مقام مسئول در همین باره ادامه می‌دهد: برای اینکه از تسلط ارزهایی مانند دلار و یورو در روابط تجاری با کشورهای دیگر پرهیز کنیم، نیاز است با توافق‌ها و پیمان‌های پولی دو جانبه بتوانیم از ارزهای مشترک با کشورهای متقابل استفاده کنیم، هر اندازه این پیمان‌ها بیشتر منعقد شود تجارت بین کشورها تسهیل خواهد شد و روند صادرات و واردات افزایش می‌یابد. دودانگه با اشاره به اینکه این پیمان‌های پولی دوجانبه فقط مختص زمان تحریم نیستند، اظهار می‌کند: این پیمان‌ها برای ایجاد ثبات و تسهیل روابط تجاری با کشورهای دیگر در زمان نبود تحریم‌ها نیز کارگشا هستند. وی خاطرنشان می‌کند: پیمان‌های پولی دوجانبه به عنوان یک ابزار در کنار ابزارهای متداول دیگر باید مورد استفاده قرار گیرد و نیاز به اجباری برای استفاده از این مدل در مبادلات تجاری نیست بلکه باید حق انتخاب وجود داشته باشد. قائم مقام معاون امور اقتصادی و بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت تصریح می‌کند: این پیمان‌ها ابزاری هستند که باید از سوی بانک مرکزی و دیگر متولیان اقتصادی ایجاد شوند تا اگر سرمایه‌گذاران و تاجران به این نتیجه رسیدند که این مسیر مناسبی است از آن هم استفاده کنند.
تقویت پشتوانه پولی و تعریف بازارهای مشترک
محسن صرامی فروشانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با با بیان اینکه قدرت اجرایی شوراها و مجامع بین‌المللی منوط به دلار و یورو است، می‌افزاید: پیمان‌های پولی بین روسیه و ایران و عراق می‌تواند آغاز کاهش قدرت تصمیم‌گیری‌هایی باشد که اثرات مخربی بر اقتصاد ایران دارند. وی معتقد است این نوع پیمان‌ها باید اجرایی شوند تا شرایطی فراهم شود که ایران بتواند با اطمینان و ثبات بیشتر در مبادلات بین‌المللی وارد شود. صرامی با اشاره به اینکه شرایط پساتحریم و توافقاتی که انجام شده این پیمان‌های پولی را تحت تاثیر خود قرار داده، اظهار می‌کند: مسئولان پولی و بانکی کشور شرایط گذشته را فراموش کرده‌اند، اما درنهایت باید به این فکر بود که اگر دوباره از جانب کشورهای غربی تحریم‌های اقتصادی بر کشور تحمیل شد، بتوان کالاها و نیازهای اساسی را با کشورهایی که با ما در پیمان‌های پولی دوجانبه هستند، مبادله کنیم. به گفته این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، حتی درصورتی‌که حدود ۵۰ درصد توافقات با ۱+۵ اجرایی شود نیاز است به عنوان پشتوانه و برای تعریف بازارهای مشترک که ایران از آنها سود می‌برد، پیمان‌های پولی دوجانبه منعقد شود. صرامی با بیان اینکه با پیمان‌های پولی دوجانبه جذب سرمایه‌های خارجی و داخلی با تقویت پشتوانه‌های پولی رشد و رونق می‌یابد، خاطرنشان می‌کند: پیمان‌های پولی دوجانبه می‌تواند به عنوان مکملی در کنار مبادلات تجاری با ارزهای رایج دنیا، جزو برنامه‌های کشور برای مبادلات تجاری با پول‌های محلی باشد.
پیمان‌های پولی در پساتحریم جذابیت ندارند
در همین حال پدرام سلطانی، نایب رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نظر دیگری دارد و در این باره معتقد است که پیمان‌های پولی به‌طبع در زمانی که در تحریم قرار داشتیم و چشم‌انداز خروج از تحریم‌ها مشخص نبود، یکی از راهکارهای تبادل تجاری با سایرکشورها بود تا بدون استفاده از ارزهای رایج جهانی مانند دلار، یورو و پوند، تجارت خارجی را با کشورهای مقابل ادامه داده و مبادلات پولی را از این طریق انجام دهیم. سلطانی در گفت‌وگو با صمت در همین باره ادامه می‌دهد: البته ریسک بالای نوسان ارز ایران و کشورهای مقابل باعث بی‌میلی و رغبت کم برای رد و بدل موافقتنامه‌ها و انعقاد پیمان‌های پولی شد. وی با اشاره به اینکه در این باره ایران تجربه‌های محدودی با لیر ترکیه در قالب توافقاتی که پیمان پولی نبود نیز داشت، اظهار می‌کند: همچنین تجربه‌هایی درباره روبل روسیه و روپیه هند هم انجام شد اما نوسانات اساسی این ارزها که سازوکاری برای آن در نظر گرفته نشده بود، از مشکلات مهم بود. این فعال اقتصادی بخش خصوصی با بیان اینکه با توجه به پیشرفت‌هایی که انجام شده، به نظر می‌رسد به زودی از تحریم‌ها خارج خواهیم شد، می‌افزاید: این پیمان‌های پولی جذابیت گذشته را برای کشور نخواهد داشت. وی در همین باره ادامه می‌دهد: عقد این پیمان‌های پولی خود کار زمانبری است و تا زمانی که کشور بخواهد درباره این پیمان‌ها به نتیجه مشخصی برسد، تحریم‌ها برداشته شده و کشور در قالب و چارچوب جدید به کار خود در زمینه تبادلات تجاری ادامه خواهد داد. سلطانی معتقد است درحال‌حاضر بیش از اینکه کشور بخواهد خود را با این پیمان‌های پولی سرگرم کند باید خود را برای شرایط پساتحریم آماده کند.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه درحال‌حاضر چین و کشورهای آسیایی پیمان‌های پولی بسیاری را منعقد کرده و در قالب ارزهای محلی خود به تبادلات تجاری می‌پردازند، می‌گوید: وضعیت اقتصادی چین متفاوت است، به‌تازگی ارز این کشور به عنوان پنجمین ارز معتبر وارد سبد حق برداشت مستقیم صندوق بین‌المللی پول شده است، همچنین چین بزرگترین کشور صادرکننده و دومین واردکننده دنیا است، حجم تعاملات تجاری چین با دنیا قابل مقایسه با ایران نیست و می‌توان گفت واحد پولی چین به عنوان یک ارز جهان روا و قابل اتکا مطرح است، در نتیجه کشورهای مقابل آن هم از پیمان‌های پولی مشترک استقبال می‌کنند. سلطانی با اشاره به اینکه نمی‌توان رای واحدی برای انعقاد کردن و یا انعقاد نکردن پیمان‌های پولی دوجانبه در شرایط جدید اقتصادی کشور صادر کرد، خاطرنشان می‌کند: با کشورهایی که حجم بالایی از تعاملات تجاری را با ایران دارند به شرطی که واحد پول آنها از ثبات نسبی برخوردار و قابل اتکا باشد، می‌توان همچنان به پیمان پولی دو جانبه فکر کرد. برخی از کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این عقیده هستند که قراردادهای پیمان پولی میان ایران با سایر کشورهای دنیا در دوران پساتحریم جذابیتی ندارد اما حقیقت این است تا زمانی که دلار و یورو قدرت مطلق بازارهای پولی دنیا باشد و در سراسر دنیا برای تبادلات تجاری از این ارزها استفاده شود به طورقطع امکان اعمال فشارهای اقتصادی بر کشورها برای تحقق اهداف سیاسی سایر کشورها میسر خواهد شد.
منبع: گسترش صمت
