یک عضو ارشد مجمع تشخیص مصلحت نظام در ایران برای نخستین‌بار در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای مدعی شد روسیه در حملات اسرائیل به مراکز پدافندی ایران نقش مستقیم داشته است.
محمد صدر، دیپلمات باسابقه و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، گفت: «در جنگ اخیر و حتی جنگ قبلی که اسرائیل تمام مراکز پدافندی ما را زد، تردیدهایی وجود داشت که چرا اسرائیل اینقدر دقیق از موقعیت‌ها مطلع است. تحلیل من این است: روس‌ها اطلاعات را به اسرائیلی‌ها داده بودند.»
صدر در ادامه افزود: «اینکه می‌گویم به معنای آن نیست که روس‌ها بد و غربی‌ها خوب هستند. اما روسیه این‌گونه عمل میکند. روسیه جزو اولین کشورهایی بود که تشکیل اسرائیل در سازمان ملل را تأیید کرد و روابطش را آغاز نمود. این گرایش در طول تاریخ هم ادامه داشته است. حالا می‌گویند چند میلیون یهودی روسی در اسرائیل داریم، اما واقعیت این است که آن پیمان استراتژیک هم کشک است.»
از سوخو-۳۵ تا اس-۴۰۰؛ وعده‌هایی که عملی نشد
صدر با اشاره به قراردادهای نظامی ناکام ایران و روسیه گفت: «ترکیه عضو ناتو است و ناتو مقابل روسیه قرار دارد، اما مسکو سامانه اس-۴۰۰ را به ترکیه فروخت. به ما که مدعی پیمان استراتژیک هستیم این سامانه را ندادند. مدت‌هاست بحث خرید هواپیمای سوخو-۳۵ مطرح است، اما روسیه به ما تحویل نداده است. حالا هم سوخو-۵۰ و مدل‌های بالاتر را ساخته اما باز خبری از تحویل سوخو-۳۵ به ایران نیست.»
اظهارات صدر یک‌بار دیگر ضعف ساختاری در روابط خارجی جمهوری اسلامی با قدرت‌های جهانی را آشکار کرده است؛ ضعفی که پیش‌تر نیز در اسناد و اعترافات مقامات پیشین ایرانی تکرار شده بود.
ظریف و افشای پشت پرده روابط تهران ـ مسکو
صدر نخستین مقام ایرانی نیست که به «خیانت روسیه» اشاره میکند. در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، فایل صوتی گفت‌وگوی محرمانه محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت، به طور ناگهانی منتشر شد. انتشار این فایل نقشی تعیین‌کننده در حذف ظریف از صحنه رقابت‌های انتخاباتی داشت.
در این فایل، ظریف سه گزاره کلیدی درباره نقش روسیه در سیاست ایران را مطرح کرده بود: «روس‌ها با توافق هسته‌ای (برجام) مخالف بودند»، «روسیه عامل اصلی تعمیق حضور ایران در جنگ سوریه شد» و «بخشی از جریان نظامی در داخل ایران اجرای طرح‌های روسیه را تسهیل کرده است.»
ظریف در همان گفت‌وگو تصریح کرد: «سفر سردار سلیمانی به مسکو به اراده روسیه شکل گرفت نه به اراده ما.» او افزود که این سفر اساساً برای «نابود کردن دستاورد وزارت خارجه ایران» طراحی شده بود.
سفری که ظریف از آن حرف می‌زند در واقع سفری است که به دخالت روسیه در جنگ سوریه منتهی شده است. بعد از این سفر روس‌ها رسما وارد سوریه شدند و در جبهه موافق ایران به کمک بشار اسد آمدند. در تمام این سال‌ها این طور ادعا می‌شد که روس‌ها در حمایت از مواضع ایران به جنگ سوریه ورود کردند، اما ظریف اذعان میکند که روسیه قبل از این سفر تصمیم خود را برای ورود به جنگ سوریه گرفته بود و عملا بعد از سفر سردار سلیمانی به مسکو حضور ایران در سوریه تعمیق پیدا کرده است.
نقش روسیه در حمله به سفارت عربستان
ظریف همچنین مدعی شد که حمله به سفارت عربستان در تهران و مشهد با نقش‌آفرینی روسیه صورت گرفت؛ حادثه‌ای که به گفته او «خیانت» بود و یکی از عوامل ضربه به روند اجرایی برجام محسوب شد. او تصریح کرد: «در هفته پایانی قبل از امضای برجام، روسیه حداکثر تلاش خود را کرد تا توافق نهایی به نتیجه نرسد. حتی در عکس یادگاری وزرای خارجه پس از برجام، وزیر خارجه روسیه غایب بود.»
ظریف سلسله رویدادهایی را که میان نهایی شدن برجام (۲۳ تیر ۱۳۹۴) تا اجرای آن (۲۶ دی ۱۳۹۴) رخ داد برشمرد: سفر سلیمانی به مسکو، توقیف دو قایق جنگی آمریکایی، حمله به سفارت عربستان، و پرتاب موشک‌هایی با شعار «مرگ بر اسرائیل». او همه این وقایع را در چارچوب «سنگ‌اندازی‌های روسیه» دانست.
جنگ اوکراین و بن‌بست دوباره برجام
یک سال پس از انتشار فایل صوتی ظریف، روسیه وارد جنگ با اوکراین شد و این جنگ به سرعت ایران را نیز درگیر کرد. رسانه‌های جهانی با استناد به منابع امنیتی فاش کردند که ایران پهپادهای تهاجمی خود را به روسیه فروخته و این پهپادها در جنگ علیه اوکراین استفاده شده‌اند. این معامله نظامی ـ که بنا بر گزارش‌ها از طریق افشای روسیه آشکار شد ـ عملاً پرونده احیای برجام در دولت رئیسی را بست.
به گفته تحلیلگران، روسیه بار دیگر مانع تحقق برجام شد؛ توافقی که به روایت ظریف، مسکو از ابتدا با آن مخالف بود.
سوخو-۳۵؛ وعده‌ای که هیچ‌گاه محقق نشد
روسیه در سال ۱۴۰۱ رسماً اعلام کرد که هواپیماهای سوخو-۳۵ را به ایران خواهد فروخت. رسانه‌های دولتی ایران نیز بارها این خبر را تکرار کردند.
آذرماه ۱۴۰۲، سردار سیدمهدی فرحی، جانشین وزیر دفاع، به خبرگزاری تسنیم گفت ورود این جنگنده‌ها به سازمان رزم قطعی شده است. با این حال، تا امروز هیچ نشانه‌ای از حضور عملیاتی سوخو-۳۵ در آسمان ایران دیده نشده است.
این الگو درباره سامانه دفاعی اس-۴۰۰ نیز تکرار شده است. در حالی که ترکیه و عربستان موفق به خرید اس-۴۰۰ از روسیه شدند، ایران ـ با وجود ارسال پهپاد به روسیه در جنگ اوکراین ـ هیچ‌گاه این سامانه‌ها را دریافت نکرده است. علی مطهری، نماینده پیشین مجلس، در شبکه اجتماعی «ایکس» (توییتر سابق) نوشت: «روسیه به ترکیه و عربستان اس-۴۰۰ داده، اما به ایران نمی‌دهد چون ممکن است در مقابله با اسرائیل به کار رود.»
کدام جریان سیاسی پای روسیه را به سیاست داخلی و خارجی ایران کشاند؟
در فایل صوتی گفت‌وگوی ظریف با سعید لیلاز (که قبل از انتخابات ۱۴۰۰ لو رفت)، او به‌روشنی از وجود یک جریان سیاسی ـ نظامی در داخل ایران سخن می‌گوید که به نفع روسیه عمل کرده و برنامه‌های مسکو را در ایران تسهیل کرده است.
او در بخشی از این گفت و گو به صراحت می گوید: «جریانی نظامی در داخل، برنامه روسیه در ایران را تسهیل کرده است.»
ظریف در بخش‌های دیگر این جریان نظامی را هم معرفی کرده است. در جایی که از نقش روسیه در سفر فرمانده سابق سپاه قدس به سوریه و تعمیق نقش ایران در جنگ سوریه حرف می زند، منظور او «جریان نظامی» روشن شده است. ظریف توضیح داد که این سفر «به اراده روسیه شکل گرفت نه به اراده ایران».ظریف گفت تصمیم مسکو برای ورود به سوریه پیش از سفر سلیمانی گرفته شده بود، اما بعد از این سفر حضور ایران در سوریه «تعمیق» پیدا کرد .او این را نشانه‌ای دانست از اینکه جریان نظامی داخلی بیشتر هماهنگ با روسیه عمل می‌کرد تا با دیپلماسی وزارت خارجه.
دولت سیزدهم هم در تعمیق روابط با روسیه نقش مهمی داشت؛ از قرارداد فروش پهپادهای ایرانی به مسکو در جنگ اوکراین گرفته تا توافقات اقتصادی و نظامی. رئیسی چندین بار «همکاری استراتژیک ۲۵ ساله با روسیه» را تبلیغ کرده بود.
اصلاح‌طلبان و تکنوکرات‌ها همیشه نسبت به روسیه بدبین بوده‌اند. آن‌ها معتقدند مسکو بیشتر به منافع خودش فکر میکند و بارها به ضرر ایران بازی کرده است. ظریف حتی از لفظ «خیانت» برای نقش روسیه در ایران استفاده کرده است.
چرا ایران از روسیه درخواست کمک نکرد؟
تحلیل محمد صدر در مورد نقش روسیه در حمایت از اسرائیل تنها یک گمانه‌زنی سیاسی نیست، بلکه می‌تواند پاسخی باشد به پرسشی که در جنگ اخیر ایران و اسرائیل مطرح شد: چرا «شریک استراتژیک» شمالی ایران هیچ کمکی نکرد؟
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در ۲۹ خرداد اعلام کرد ایران هرگز از مسکو درخواست کمک نظامی نکرده است. صدر می‌گوید دلیل این عدم درخواست، بی‌اعتمادی تهران به روسیه بوده است.
به بیان دیگر، امتناع ایران از درخواست کمک از روسیه نه یک تعارف سیاسی بلکه یک تصمیم استراتژیک بود. پازلی که امروز با اظهارات صدر تکمیل شد: ایران در نبرد مستقیم با اسرائیل به مسکو اعتماد نداشت.
