مجید حریری*
زمزمه‌های تک نرخی شدن ارز از زبان مسئولان و تایید و عدم تایید آن در این شرایط، همه نشان می‌دهد که مسئولان باید در این شرایط کمتر اظهارنظر کنند و بیشتر با اتکا به مسائل کارشناسانه بی‌غرض به بررسی در خصوص شرایط لازم برای اجرای این موضوع بپردازند. بدون شک در صورت وجود برنامه مدون و اراده قوی، بهترین اقدام در شرایط موجود تک نرخی شدن قیمت ارز است. اما در این خصوص دو برداشت وجود دارد؛ یکی تعیین یک نرخ واحد بر اساس عرضه و تقاضا و شرایط بازار است، یعنی شرایط بازار قیمت ارز را تعیین کند و دیگری تعیین قیمت دستوری نرخ ارز توسط دولت است.
قبل از ورود به شرایط چند نرخی در 1.5 سال گذشته، حدود هشت سال تمام ارز یک نرخ واحد و ثابت داشت که دولت آن را تعیین می‌کرد، دلیل آن هم این بود که در آن زمان دولت بزرگ‌ترین تامین‌کننده ارز مورد نیاز در بازار بود و بانک مرکزی قدرت تامین ارز مورد نیاز بازار را داشت اما با پیش آمدن شرایطی مانند تنگناهای بازار و کاهش فروش نفت میزان ارز دولت کاهش یافت و پس از آن دیگر دولت تنها فروشنده عمده ارز نبود.
در این شرایط بازار بخش عمده ارز را در اختیار دارد و تعیین‌کننده نرخ ارز هم بازار است. در این شرایط دولت یک نرخ را تعیین می‌کند و میزان عرضه و تقاضای بازار هم نرخ دیگری را معین خواهد کرد. بدون شک برای رسیدن به یک ثبات اقتصادی باید به سمت تک نرخی شدن پیش برویم و همه هم با این موضوع موافق هستند اما باید منظور از تعیین نرخ واحد را کاملا مشخص کرد. اگر قرار باشد نرخ به‌صورت دستوری تعیین شود، مجددا بازار فرعی و حاشیه‌ای در کنار بازار اصلی شکل می‌گیرد که قیمت ارز در آن بازار فرعی تعیین می‌شود. قاعده می‌گوید برای تعیین نرخ ارز باید به عرضه و تقاضا تن بدهیم و شرایط بازار تعیین‌کننده نرخ ارز باشد اما اگر دولت همچنان به روال گذشته می‌خواهد تعیین‌کننده نرخ ارز باشد باید بتواند تمام نیاز ارزی بازار را تامین کند.
میزان این تقاضا نیز تقریبا مشخص است. در سال گذشته میزان ارز مورد نیاز کشور حدود 70 میلیارد دلار بوده است. امسال نیز با توجه به شرایط موجود و افزایش قیمت دلار برخی تقاضاهای لوکس و فانتزی کاهش می‌یابد و می‌توان پیش‌بینی کرد که میزان ارز مورد نیاز حدود 50 تا 60 میلیارد دلار است. اگر دولت و بانک مرکزی می‌توانند هنوز هم مانند گذشته تامین‌کننده عمده ارز باشند می‌توانند مدیریت نرخ ارز را هم در دست بگیرند. در غیراین‌صورت نرخ دستوری نمی‌تواند مشکل را حل کند. اکنون هم در بدنه خود دولت در خصوص تک نرخی شدن اختلاف نظر وجود دارد. من فکر می‌کنم اظهارنظر متناقض برخی در این شرایط تنها جو روانی را بر هم می‌زند. بهتر است به جای اظهارنظر، با همفکری و در نظر گرفتن منافع تمام ذینفعان و نه تنها یک قوه خاص، شرایط موجود را مدیریت کرد.
* عضو اتاق ایران
