اتاق نیوز- صندوق بین المللی پول از مهم ترین سازمان های اقتصادی جهان و یکی از نهادهای سازمان ملل متحد است که پس از جنگ جهانی دوم برای نظارت بر اوضاع اقتصادی جهان تاسیس شد.
این سازمان همواره گزارش هایی را در رابطه با اوضاع اقتصادی جهان و چشم انداز آن منتشر می کند . با توجه به اعتبار بالای این سازمان بین المللی ، گزارش های آن از اعتبار و سندیت بالایی برخوردار هستند. آخرین گزارش صندوق در رابطه با چشم انداز اقتصادی و مالی کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی که در 11 اکتبر سال 2011 انتشار یافت حاوی مطالب مهمی در رابطه با وضعیت اقتصادی کشور ایران است.
چشم انداز اقتصاد جهان
نخستین بخشی که این گزارش به آن می پردازد ، بررسی اجمالی چشم انداز اقتصادی جهان است . در این گزارش چشم انداز اقتصادی جهان در معرض خطر توصیف شده است ، فعالیت های جهانی در سال های اخیر تضعیف شده اند و به طور روز افزونی شاهد افزایش بی اعتمادی و ریسک در زمینه ی اقتصاد هستیم. پیش بینی می شود که رشد اقتصادی سال 2012 تنها 4 درصد باشد در حالی که این رقم دوسال پیش ، 5 درصد بود . ادامه ی مشکلات بانکی اروپا ، تاثیرات وقوع تسونامی در ژاپن و نا آرامی ها در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از عواملی هستند که در کنار تدام بحران در آمریکا ، اقتصاد جهان را تحت تاثیر خود قرار داده اند.
صندوق بین المللی پول در گزارش های خود کشورهای جهان را در گروه هایی طبقه بندی می کند. یکی از این طبقه بندی ها که در برگیرنده ی کشور ایران است MENAP است. این گروه شامل کشورهای خاورمیانه ، آفریقای شمالی ، افغانستان و پاکستان است . صندوق بین المللی پول در آخرین گزارش خود این کشورها را براساس سرانه تولید ناخالص داخلی (GDP) طبقه بندی کرده است.
براساس این گزارش ، جمعیت ایران 74.8 میلیون نفر برآورد شده است که پس از پاکستان و مصر سومین کشور از حیث جمعیت محسوب می شود . در میان کشورهای تولیدکننده نفت نیز ایران از نظر جمعیت در رتبه ی نخست قرار می گیرد. در نقطه ی مقابل از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی رتبه ی ایران چندان دل‌چسب نیست. ایران با 5449 دلار سرانه تولید ناخالص داخلی از تمامی کشورهای حوزه ی خلیج فارس ، لبنان و لیبی پایین تر قرار دارد.
رشد تولید ناخالص داخلی
بررسی نرخ رشد تولید ناخالص داخلی از سال 2000 به بعد ، نشان می دهد که این شاخص پس از تجربه ی 10.8 درصدی سال 2007 ، هیچ‌گاه به بالای 3.5 درصد نرسیده است. هر چند پیش بینی این رقم برای سال 2012 (3.4 درصد ) نسبت به سال 2011 (2.5 درصد) نشان دهنده ی رشدی 0.9 درصدی است ، اما در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه چندان امیدوار کننده نیست. رشد اقتصادی ایران (3.4 درصد ) در سال 2012 بنا بر آمار صندوق بین المللی پول از میانگین منطقه (3.9 درصد ) پایین تر است . با کنار گذاشتن لیبی که به دلیل جنگ داخلی آماری از وضعیت آن در دست نیست ، ایران در میان 11 کشور منطقه از حیث رشد اقتصادی رتبه ی هشتم را دارا است . یعنی تنها از کشورهای سودان ، یمن و الجزایر بالاتر قرار داریم که از میان این سه کشور ، سودان و یمن در وضعیت نابسامان سیاسی به سر می برند.
تولید ناخالص داخلی اسمی
تولید ناخالص داخلی اسمی ایران در سال 2012 به رقم 494.5 میلیارد دلار می رسد . از این حیث ایران در منطقه پس از عربستان سعودی با 581.9 میلیارد دلار در رتبه دوم قرار می گیرد . تولید ناخالص داخلی اسمی کشورهای گروه در همین سال (2012) ، 3127.7 میلیارد دلار و کشورهای صادرکننده ی نفت گروه 2311.6 میلیارد دلار است. این رقم برای کشورهای واردکننده ی نفت تنها 816.1 میلیارد دلار برآورد می شود که نمایانگر تاثیر نفت بر تولید ناخالص داخلی است.
تولید ناخالص داخلی غیر نفتی
تولید ناخالص داخلی غیر نفتی ایران بجز سال 2007 میلادی همواره از میانگین منطقه (خاورمیانه ، شمال آفریقا ، پاکستان و افغانستان ) پایین تر بوده است. در سال 2012 نیز این رقم با افزایش 0.9 درصدی نسبت به سال2011 ، 3.5 درصد برآورد می شود که هنوز از 4.5 درصد میانگین فاصله ی نسبتا زیادی دارد. در این میان قطر با 8.4 درصد در رتبه ی نخست ، کویت با 6.3 درصد در رتبه ی دوم و عراق با 5.5 درصدر رتبه ی سوم قرار دارد.
تولید ناخالص داخلی نفتی
تولید ناخالص داخلی نفتی کشور نیز پس از تجربه رشد منفی در سال های 2008 ، 2009 و صفر درصد در سال 2010 ، از سال 2011 مثبت شده است (1.5 درصد ) و پیش بینی می شود در سال 2012 به 2.5 درصد برسد. با این حساب یعنی با رشد 2.5 درصدی ، ایران از میانگین 1.1 درصدی منطقه بالاتر قرار دارد. عراق با 17 درصد رشد با فاصله ی بسیار زیادی در صدر قرار دارد و پس از آن بحرین با 7 درصد و یمن با 6.3 درصد در جایگاه دوم و سوم قرار دارند.
تولید و صدور نفت خام
بنا به آمار اعلامی توسط صندوق بین المللی پول ، کشورهای MENAP (خاورمیانه ، شمال آفریقا ، پاکستان و افغانستان ) در سال 2012 روزانه 24.6 میلیون بشکه نفت تولید می کنند. سهم ایران از این رقم روزانه 3.7 میلیون بشکه است . ایران پس از عربستان سعودی با تولید روزانه 9.3 میلیون بشکه ، در جایگاه دوم این گروه از حیث تولید نفت قرار دارد.
کشورهای گروه MENAP در سال 2012، تعداد 18.2 میلیون بشکه از نفت خام تولیدی خود را صادر خواهند کرد . صادرات ایران در سال 2012 تعداد دو میلیون بشکه برآورد می شود که نسبت به سال های 2010 و 2011 بدون تغییر و نسبت به سال های پیش از آن کاهش یافته است. عربستان با صدور 7.4 میلیون بشکه در روز بزرگترین صادرکننده نفت خام است . پس از عربستان ، عراق با 2.5 میلیون بشکه در روز در جایگاه دوم و امارات متحده ی عربی با 2.3 میلیون بشکه در جایگاه سوم قرار دارد . ایران نیز با صدور 2 میلیون بشکه در روز در جایگاه چهارم کشورهای صادرکننده ی نفت MENAPقرار دارد.
تورم قیمت مصرف کننده
شاخص تورم جایی است که ایران همواره بالاتر از میانگین ها قرار می گیرد. در سال های 2008 و 2011 ایران تورم بالای 20 درصد را تجربه کرده است. در تمامی سال های پس از 2000 نیز ایران شاهد تورم دو رقمی بوده است . اگر به روند تورمی ایران در این سال ها نگاه کنیم، در می یابیم که ایران رکورد دار تورم در منطقه است . ایران در سال 2012 نیز پس از یمن و سودان آشوب زده با 12.5 درصد تورم در جایگاه سوم قرار دارد. در سال 2012 تورم افغانستان 1.2 درصد برآورد می شود که پایین ترین نرخ تورم در میان کشورهای MENAP است.
رشد نقدینگی
رشد نقدینگی در دو سال گذشته در ایران روندی نزولی را طی کرده است و از 26.7 درصد در سال 2010 به 23.8 درصد درسال 2011 رسیده است و برای سال 2012، 15.9 درصد برآورد می شود. ایران از این حیث پس از عراق با 26.2 درصد ، سودان با 23 درصد ، پاکستان با 18.3 درصد و افغانستان با 16 درصد در رده ی پنجم قرار دارد. پایین ترین درصد رشد نقدینگی متعلق به بحرین با 3.4 درصد بوده و میانگین MENAP برای این شاخص 12.5 درصد است.
درآمدهای دولت
میانگین درآمدهای دولتی نسبت به تولید ناخالص داخلی در سال 2012 (به استثنای کمک های بلاعوض ) برای کشورهای MENAP ، 30.6 درصد پیش بینی می شود. این رقم برای ایران 24.2 درصد برآورد شده است که نسبت به سال گذشته (26.7 درصد ) کاهش یافته است. عراق با 70.7 درصد بالاترین سهم درآمدهای دولتی نسبت به تولید ناخالص داخلی را دارا می باشد. پس از عراق کویت با 60 درصد و عربستان سعودی با 47.7 درصد در جایگاه بعدی قرار دارند. پایین ترین درصد نیز متعلق به سودان با 11.7 درصد است .
درآمدهای غیرنفتی
بنا به آمار منتشره سهم درآمدهای غیرنفتی از تولید ناخالص داخلی ایران 11.9 درصد برآورد می شود که نسبت به سال گذشته 0.2 درصد کاهش یافته است. میانگین این شاخص برای کشورهای صادرکننده ی نفت MENAP ، 15.2 درصد برآورد می شود. رتبه ی نخست متعلق به قطر با 30.2 درصد و رتبه ی آخر مربوط به بحرین با 4.3 درصد است.
صادرات کالاها و خدمات
حجم صادرات کالاها و خدمات از کشور در سال های اخیر همواره روندی افزایشی را پیموده است. این رقم برای سال 2012 نیز 140.8 میلیارد دلار برآورد می شود که نسبت به سال 2011 (137.1 میلیارد دلار) ، 3.7 میلیارد دلار افزایش داشته است. با این حساب ایران پس از عربستان سعودی با 346.8 میلیارد دلار و امارات متحده ی عربی با 321.4 میلیارد دلار در مقام سوم صادرکنندگان کالاها و خدمات در میان کشورهای MENAP قرار دارد.
واردات کالاها و خدمات
هم‌گام با افزایش صادرات ، واردات کالاها و خدمات نیز در سال های اخیر ( به استثنای 2008 به 2009 که از 88.4 میلیارد دلار به 85 میلیارد دلار تقلیل یافت ) روندی صعودی را پیموده است. واردات ایران در سال 2012 ، برای دومین سال متمادی به بالای 100 میلیارد دلار رسیده است و 105.1 میلیارد دلار برآورد می شود . ایران از حیث حجم واردات پس از امارات متحده ی عربی با 270 میلیارد دلار و عربستان سعودی با 235.5 میلیارد دلار سومین واردکننده عمده کالاها و خدمات در MENAP است.
تراز حساب جاری
تراز حساب جاری کشور نسبت به سال گذشته پایین تر برآورد می شود . این رقم که برای سال 2011، 36.9 میلیارد دلار بود برای سال 2012 ، 35.2 میلیارد دلار برآورد شده است. عربستان سعودی با 82.6 میلیارد دلار بالاترین تراز حساب جاری را دارا می باشد . پس از آن قطر با 54.4 میلیارد دلار ، کویت با 53.6 میلیارد دلار در رده های دوم و سوم قرار دارند. ایران نیز با 35.2 میلیارد دلار در رتبه ی چهارم قرار دارد.
ذخایر ناخالص رسمی
ذخایر کشور برای دومین سال پیاپی بالای 100 میلیارد دلار اعلام شد. در سال 2011 ذخایر ارزی رسمی ایران 104.6 میلیارد دلار اعلام شد ، در سال 2012 این رقم 138.7 میلیارد دلار برآورد می شود که حاکی از افزایش 34.1 میلیارد دلاری است.ایران از حیث ذخایر ارزی در منطقه سوم است. عربستان با 607.9 میلیارد دلار بالاترین حجم ذخایر ارزی را دارد. پس از آن الجزایر با 210.8 میلیارد دلار در رتبه ی سوم قرار دارد.
بدهی ناخالص خارجی
نسبت بدهی ناخالص خارجی ایران به تولید ناخالص داخلی روندی نزولی را طی می کند. این شاخص که در فاصله سال های 2000 تا 2005 ، 10.9 درصد بود ، در سال 2011 به 3.8 درصد تقلیل یافت . برآورد می شود که این نسبت در سال 2012 ، به 3.4 درصد برسد. ایران پس از بحرین (1.7 درصد ) بهترین موقعیت را از حیث نسبت بدهی ناخالص خارجی به تولید ناخالص داخلی دارد. بالاترین نسبت بدهی ناخالص خارجی به تولید ناخالص داخلی مربوط به لبنان (163.8 درصد ) است.
نرخ بیکاری
نرخ بیکاری ایران در سال 2011 ، 15.1 درصد اعلام شده بود. این رقم برای سال 2012 ،16.7 برآورد می شود که حاکی از افزایش بیکاری است. صندوق بین المللی پول در گزارش آپریل 2012 خود تحت عنوان «چشم انداز اقتصاد جهان» که به بررسی اوضاع اقتصاد جهان اختصاص داشت ، به برآورد برخی شاخص ها در سال 2013 در رابطه با ایران نیز پرداخت. براین اساس این صندوق با پیش بینی افزایش نرخ بیکاری در ایران ، نرخ بیکاری در سال 2013 را 18.1 درصد برآورد کرد. با این حساب ایران در سال 2013 رکورد دار بیکاری در منطقه است و پس از آن تونس با 16 درصد و مصر با 11.3 نرخ بیکاری در سال 2013 در جایگاه های بعدی قرار دارند. براساس این پیش بینی پایین ترین نرخ بیکاری مربوط به کویت با 2.1 درصد در سال 2013 است.
