مقبره‌الشعرا یکی از گورستان‌های تاریخی شهر تبریز و مدفن نزدیک به ۴۰۰ شاعر و عارف نامی کشور عزیزمان ایران و سایر کشورهای منطقه است.
موقعیت جغرافیایی
به گزارش اتاق خبر و به نقل از کجارو، مقبره‌الشعرا (آرامگاه شاعران) یکی از گورستان‌های تاریخی شهر تبریز است که در محله‌ی سرخاب واقع شده است. مقبره‌الشعرا هم‌اکنون پیرامون تکیه‌ی حیدر در تقاطع خیابان‌های ثقةالاسلام و عارف شهر تبریز قرار گرفته است و در ضلع شرقی بقعه سیدحمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی قراردارد.
مقبره‌الشعرا در گذشته با اسامی حظیره‌الشعرا، حظیره‌القضاه و قبرستان سرخاب نیز نامیده می‌شد اما متأسفانه گذشت روزگاران و مهم‌تر از آن حوادث طبیعی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده است.
طبق استنادات ادبی تذکره نویسان بنام ایرانی و خارجی، مقبره الشعرا محل دفن بیش از ۴۰۰ نفر از شعرا، عرفا و ادیبان تاریخ از سراسر ایران زمین بوده و برخی از بزرگان ادبیات فارسی از جمله اسدی توسی ( اهل خراسان)، خاقانی شیروانی ، قطران تبریزی ، شاپور نیشابوری( اهل خراسان)، همام تبریزی و مانی شیرازی ( اهل شیراز) در این اواخر زنده یاد سید محمدحسین شهریار بزرگ ترین غزل سرا و شاعر معاصر ایران در آن آرمیده اند. شهر تبریز در قرن ششم و پس از تبدیل به مرکز حکومت اتابکان آذربایجان، پناهگاه شاعرانی شد که زندگی آرام و آسوده‌ای را دور از جنگ و نزاع می جستند. خاقانی و ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و در این شهر ساکن شدند و پس از مرگ، یکایک آنان در حظیره مخصوصی دفن شدند که این حظیره را در تاریخ و تذکره‌ها به عنوان مقبره‌الشعرا یاد کرده‌اند، شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلکانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند و یا از نقاط دیگر به تبریز آمده و در این شهر درگذشته‌اند که غالبا در همین حظیره و در جوار خاقانی مدفون هستند.
نام این گورستان در آثار مکتوب پیش از قرن هشتم هجری دیده نمی‌شود. در کتاب لباب‌الالباب تألیف محمد عوفی در سال ۶۱۸ هجری که در آن شرح حالی از شاعران قرن هشتم هجری مانند خاقانی و ظهیرالدین فارابی که در مقبره‌الشعرا دفن شده‌اند، گنجانده شده، نامی از این مکان به میان آورده نشده است. قدیمی‌ترین اشاره به این گورستان در کتاب نزهه‌القلوب تألیف حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری است؛ همچنین در «تاریخ گزیده‌ی مستوفی» تألیف ۷۳۰ هجری نیز به مقبره‌الشعرا اشاره شده است.
به دلیل متروکه شدن مقبره‌الشعرا پس از زمین‌لرزه‌های سال‌های ۱۱۹۳ و ۱۱۹۴ هجری قمری و به دلیل مدفون شدن بسیاری از شاعران و عارفان بزرگ در این گورستان، در شهریور ۱۳۵۰ خورشیدی، مسابقه‌‌ای برای طرح یک بنای یادبود در مقبره‌الشعرا توسط روزنامه‌های اطلاعات و کیهان و مجله‌ی یغما برگزار شد و پس از چندی طرح غلام‌رضا فرزان‌مهر انتخاب و عملیات احداث بنای یادبود آغاز شد. هم‌اکنون این بنای یادبود نماد مقبره‌الشعرا و یکی از نمادهای شهر تبریز محسوب می‌‌شود.
نماد مقبره‌الشعرای تبریز تلفیقی از هنر معماری سنتی و مدرن است که در بلندای این مجموعه‌ی فرهنگی و تاریخی خودنمایی می‌کند و همه ساله در تعطیلات نوروزی پذیرای یک میلیون گردشگر داخلی و خارجی است.
اجرای این طرح از سال ۱۳۵۱ با قراردادی بین طراح و انجمن آثار ملی سابق آغاز و تا سال ۶۱ ادامه یافت و از این سال به بعد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرای طرح را به عهده گرفت.
فرزان‌مهر درباره‌ی انتخاب طرح بنای مقبره الشعرا تبریز و مراحل ساخت آن می‌گوید:
این طراحی با هدف ایجاد وحدت و تلفیق طرح بر مبنای معماری سنتی و مدرن انجام شد. در طراحی بنا همواره ایجاد حس ارتباط با بیننده و نو بودن طرح لحاظ شده تا با گذر زمان معماری آن جذابیت خود را از دست ندهد.
وی در ارتباط با معماری و قوس‌های طراحی شده در بالای بنا گفته است:
این قوس‌ها نمادی از تلفیق معماری مدرن و سنتی است. برای اجرای این طرح ابتدا پنج لایه زمین کوبیده شد تا مقاومت زمین به حداقل ۱.۲ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع افزایش یابد. سازه ی این بنا اسکلت فلزی است و با قطعات پیش‌ساخته‌ی بتنی پوشش داده شده که لایه‌ی میانی آنها به وسیله‌ی بتن سبک پر شده است. اگر اجرای این طرح به درستی پیش می‌رفت، عمر این بنا تا ۵۰۰ سال آینده پیش‌بینی شده بود.
مقبره استاد شهریار وسط این مجموعه تاریخی و فرهنگی که بیش از ۳۰ متر ارتفاع دارد، واقع شده است. متاسفانه در یکی دو دهه قبل بخش اعظمی از این مجموعه بی بدیل به دلیل تخریب توسط شهرداران وقت از بین رفته است.
به عقیده‌ی کارشناسان حوزه فرهنگی کشور، مقبره‌الشعرا تبریز مجموعه‌ای از تاریخ ادبیات است که مرزهای جغرافیایی فرهنگی ایران را در می نوردد. بیش از ۴۰۰ شاعر، عارف و رجال نامی ایران و کشورهای منطقه از ۸۰۰ سال پیش به ترتیب از حکیم اسدی طوسی تا استاد شهریار، یکی پس از دیگری در اینجا به خاک سپرده شده‌اند.
از معروفترین آرمیدگان در مقبره‌الشعرا می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
اسدی طوسی
خاقانی شروانی
سید محمدحسین شهریار
ظهیر فارابی
همام تبریزی
شیخ محمد خیابانی
ثقه‌الاسلام تبریزی
استاد میرزاطاهر خوشنویس تبریزی
محمود ملماسی
سید یوسف نجمی
استاد علی حریرچی
