به گزارش اتاق خبر، گرچه طبق آمارها از سفرهای نوروزی، پروازهای داخلی نسبت به سال قبل 9 درصد افزایش داشته است، اما بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد در مجموع سهم حمل‌ونقل هوایی از جابه‌جایی گردشگران داخلی کمتر از 5 درصد و در مورد گردشگران ورودی از خارج کشور، حدود 31 درصد است. این در حالی است که سهم حمل‌ونقل هوایی در جابه‌جایی گردشگران بین‌المللی در سطح کشورهای جهان به‌طور میانگین حدود 53 درصد عنوان می‌شود. همین پژوهش تصریح می‌کند هم اکنون حدود 58 فرودگاه فعال در ایران وجود دارد که تنها تعداد معدودی از آنها از استانداردهای لازم به‌عنوان فرودگاه بین‌المللی برخوردار هستند و سایر فرودگاه‌ها به‌عنوان فرودگاه‌های داخلی فعالیت می‌کنند. با این حال همه 9 فرودگاه بین‌المللی موجود نیز از نظر امکانات و تجهیزات با استانداردهای بین‌المللی فاصله دارند.
براساس پژوهشی که از سوی مهندسین مشاور امکو ایران، با عنوان «برنامه توسعه گردشگری ایران» برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشور در حوزه گردشگری تدوین شده، با توجه به شرايط اقليمـي و جغرافيـايي ايـران، نقش اين صنعت در توسعه همه‌جانبه کـشور به‌خـوبي قابل تبيين است. علاوه‌بر اين، امروز صنعت حمل‌ونقل هـر کـشور بيـانگر وضـعيت اقتصادي و ميزان توسعه صنعتي آن کشور است؛ به‌نحـوي که اين صنعت را بايـد يکـي از عوامـل مهـم در توسـعه اقتصادي، گردشگری، فرهنگي و اجتماعي هر جامعه به‌شـمار آورد. اهميت اين صـنعت چنـان اسـت کـه انديـشمندان اقتصادي دنيا معتقدند، اگر در آغـاز قـرن ۲۱ کـشورهاي توسعه نيافته به اين صنعت توجه لازم را نداشـته باشـند، رشد و توسعه اين کشورها به حداقل خواهد رسيد. از سوی دیگر، امروزه حمل‌ونقل به‌عنوان يکي از مهم‌ترين عوامل سهیم در توسعه گردشگري بين‌المللي شناخته شده است. چنانچه کشوری خواستار رسیدن به توسعه توریسم پایدار باشد، توجه به بخش حمل‌ونقل و رقابتی کردن و انحصارزدایی از آن ضرورت می‌یابد. صنعت حمل‌ونقل به‌عنوان یکی از ملزومات اساسی توسعه صنعت گردشگری، دسترسی به جاذبه‌ها را برای گردشگران امکان‌پذیر می‌کند.
فراهم بودن امکانات حمل‌ونقل مناسب، مطمئن، راحت، سریع، ارزان و ایمن پیش شرط توسعه گردشگری کشور است، زیرا گردشگران در تصمیمات خود دو عامل هزینه و زمان را مدنظر دارند؛ لذا در راستای دسترسی به مقاصد گردشگری، تنوع سیستم حمل‌ونقل و فراهم بودن سیستم‌های با کیفیت، دو عامل تاثیرگذار و تعیین‌کننده است. بنابراين گسترش زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل (بنادر، راه‌آهن، پایانه ها، فرودگاه‌ها و شبكه جاده‌اي) يكي از مهم‌ترين اقدامات دولت‌ها براي گسترش امکانات و خدمات گردشگري است. در همین راستا این پژوهش ضمن یادآوری پتانسیل‌های ایران برای ایجاد یک هاب حمل‌ونقل تاکید می‌کند که موقعيت ژئواستراتژيک و ژئوپليتيکي ايران، اين امکان را مـي‌دهـد که بتواند به‌عنوان قطب اصلي حمل‌ونقل منطقه‌اي بـه ايفاي نقش ترانزيتي بپردازد. وجود دريای خزر در شـمال و خلـيج فـارس در جنوب، داشتن خط آهـن شـمال بـه جنـوب، از مـشهد بـه بندرعباس و همچنـين قـرار گـرفتن در مـسير پـر تـردد هوايي، همه از عواملي است که نقش ترانزيتي ايران را در خاورميانه به‌خوبي مورد تاکید قرار می‌دهد.
چالش‌ها و نیـازها
با این‌همه در وضعیت موجود صنعت حمل‌ونقل ایران داراي چالـش‌هاي فراواني اسـت؛ فرسوده بودن ناوگان حمل‌ونقل زمینی، هوايي و ریلی کشور، عدم وجود برنامـه‌ريـزي مناسـب در استفاده از منابع، فقدان برنامه راهبردي جامع بلندمدت و سياست‌گذاري‌هاي موثر از جمله مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت حمل‌ونقل کشور است. به‌طور کلی انواع سیستم‌های حمل‌ونقل مورد استفاده در زیرساخت‌های گردشگری یک کشور شامل چهار نوع مسیرهای جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی است. اگرچه سهم این چهار نوع از حمل‌ونقل در بخش گردشگری متفاوت است، با این حال تمام شاخه‌های حمل‌ونقل، به سهم خود در توسعه گردشگری کشور نقش کلیدی دارند. مائده محقق منتظری، یکی از محققان پژوهش مذکور در این‌باره می‌گوید: «حمل‌ونقل هوایی ایران، به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی در یک دهه اخیر و عدم سرمایه‌گذاری مناسب در این بخش در دهه‌های گذشته، از نظر ناوگان وضعیت مناسبی ندارد؛ به طوری که میانگین سن ناوگان به حدود 19 سال می‌رسد و این در حالی است که مطابق اهداف سند چشم‌انداز 1404، ناوگان هواپیماهای مسافری ایران به هواپیماهای جدید نیاز دارد.» از سوی دیگر مطابق آمارهای موجود، چنانچه اشاره شد در حال حاضر سهم حمل‌ونقل هوایی از جابه‌جایی گردشگران داخلی کمتر از 5 درصد و در مورد گردشگران ورودی از خارج کشور، حدود 31درصد است. در مقابل این آمار، سهم حمل‌ونقل هوایی در جابه‌جایی گردشگران بین‌المللی در سطح کشورهای جهان به‌طور میانگین حدود 53 درصد عنوان می‌شود. در همین حال، وزارت راه و شهرسازی با شرکت‌های معتبر بین‌المللی در صنعت هوایی، هماهنگی‌هایی پیرامون خرید و بهره‌گیری هواپیماهای متنوع را برای خدمات داخلی و بین‌المللی انجام داده است که انعقاد قرارداد همکاری با ایرباس یکی از آنها بوده است. تحقق چنین مذاکرات و همکاری‌هایی می‌تواند سهم مهمی در تحقق برنامه توسعه گردشگری کشور و به‌ویژه گردشگران خارجی داشته باشد.
محدودیت منابع مالی، محدودیت نوسازی ناوگان
به گفته این پژوهشگر، بزرگ‌ترین حوزه حمل‌ونقل کشور، حمل‌ونقل جاده‌ای است که شامل جاده‌های اصلی، جاده‌های فرعی، آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها می‌شوند. براساس آمار منتشره از سوی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، در سال 1393 در مجموع 97هزار و830 وسیله نقلیه حمل‌ونقل عمومی مسافر در ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشور فعالیت داشته‌اند که از این تعداد 21 درصد به اتوبوس‌ها، 40 درصد به مینی‌بوس و 39 درصد به سواری‌ها اختصاص داشته است. با وجود اینکه از نظر حجم ناوگان، وضعیت مطلوبی در کشور وجود دارد، ولی از نظر کیفیت و عمر ناوگان به‌ویژه در مورد اتوبوس و مینی‌بوس، مشکلات جدی به چشم می‌خورد و لازم است با ایجاد بسترهای لازم نسبت به نوسازی این ناوگان اقدام شود. علاوه‌بر این، حمل‌ونقل ریلی نیز که عمدتا از ارزان‌ترین و ایمن‌ترین انواع حمل‌ونقل به‌شمار می‌رود، در ایران چندان توسعه نیافته و سن ناوگان حمل‌ونقل ریلی کشور چه در حوزه بار و چه در حوزه مسافر بسیار بالا است. همچنین سرعت کم قطارها و یک‌خطه بودن بسیاری از خطوط آهن کشور از جمله مشکلات این بخش است. نتایج بررسی‌های پژوهش مذکور نشان می‌دهد در این راستا اقداماتی برای توسعه و نوسازی سیستم حمل‌ونقل ریلی در دست اجرا است اما به‌دلیل کمبود منابع مالی به کندی پیش می‌رود. در عین حال ایران به علت وجود مرزهای دریایی شمالی و جنوبی، دارای فرصت‌های گسترده‌ای برای توسعه حمل‌ونقل دریایی نیز هست، اما در وضع موجود تقریبا هیچ کشتی کروز استاندارد و با کیفیتی در زمینه ارائه خدمات گردشگری و سفرهای تفریحی و گشت دریایی بین‌المللی وجود ندارد تا بتوان از آن طریق گردشگری دریایی را توسعه بخشید؛ گرچه در این حوزه نیز اقداماتی در آب‌های شمالی و جنوبی کشور انجام شده اما هنوز برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری روشنی صورت نگرفته است.
راهکارهای توسعه حمل‌ونقل گردشگری
پژوهش «برنامه توسعه گردشگری ایران» برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشور در حوزه گردشگری مـشکلات ساختاري صنعت حمل‌ونقل کـشور را ناشـي از کيفيـت پـايين خدمات و ميانگين عمر بالاي ناوگـان و فرسودگی آن عنوان می‌کند.این پژوهش براي حل مـشکلات حمل‌ونقل گردشگری به ارائه راهکارها و سیاست‌های پیشنهادی توسعه حمل‌ونقل هوایی، زمینی، ریلی و دریایی پرداخته است.در حوزه حمل‌ونقل هوایی يکـي از راهکارهـاي توسعه گردشگری داخلي و خارجي، داشـتن سيـستم حمل‌ونقل هـوايي مطمئن، راحت، سريع و ارزان است. فرسـوده بـودن ناوگان هوايي کشور باعث مي‌شود گردشگران خـارجي کمتر رغبت به مسافرت با ناوگان هوايي ايـران داشـته باشند. اين در حالي است که جذب مسافر بيـشتر، موجب رونـق صنعت حمل‌ونقل هـوايي کـشور مـي‌شـود. در حـال حاضر بیشترین چالش صنعت حمل‌ونقل هوايي کـشور، بالا بودن ميانگين عمر ناوگان هـوايي و کمبود ناوگان اسـت، بنابراین خريـد هواپيماهاي متنوع با ظرفیت برد متوسط و بلند، از ضروریات اساسی است که در دولت یازدهم در حال تحقق است. از سوی دیگر سایر برنامه‌های پیشنهادی توسعه حمل‌ونقل هوایی شامل افزایش تعداد پروازها به‌ویژه پروازهای ترانزیتی در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی به‌عنوان فرودگاه رده یک، فرودگاه‌های مشهد و شیراز به عنوان فرودگاه‌های رده دوم و فرودگاه‌های اصفهان، یزد، اهواز و تبریز نیز به‌عنوان فرودگاه‌های رده سوم و همچنین افزایش مقاصد پروازی و راه‌اندازی پروازهای مستقیم روزانه به مقاصد متنوع در 5 قاره جهان است.
در بخش حمل‌ونقل ریلی، توسعه خطوط راه‌آهن شمالی– جنوبی و شرقی- غربی، راه‌اندازی خط آهن برقی و سریع‌السیر، دوخطه کردن و بهسازی خطوط اصلی، نوسازی لکوموتیوها، افزایش تعداد واگن‌ها و ارتقای سطح کیفی ارائه خدمات در آنها از مهم‌ترین راهکارها به شمار می‌رود. برنامه‌ریزی برای احداث و همچنین بهره‌برداری مناسب خدمات بین‌راهی در تمامی شبکه بزرگراهی، آزادراهی و جاده‌های اصلی کشور در فواصل مشخص با حداقل امکانات نیز از جمله مهم‌ترین برنامه‌ها و راهکارهای مورد نیاز در حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای عنوان می‌شود. از سوی دیگر، لازم است سن ناوگان حمل‌ونقل عمومی مسافری از نظر کمی و مطابق نیازها کاهش یابد و همچنین در احداث و بهره‌برداری جاده‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای از استانداردهای بین‌المللی و فناوری‌های نوین در طراحی استفاده شود.برای توسعه حمل‌ونقل دریایی نیز لازم است مطالعه تفصیلی به‌منظور تعیین بنادر هدف برای توسعه حمل‌ونقل دریایی صورت گیرد؛ سپس این بنادر از طریق توسعه ترمینال‌های مسافری مطابق استانداردهای بین‌المللی تجهیز شود. همچنین خدمات کشتی‌های کروز، مطابق معیارهای بین‌المللی در بنادر منتخب به‌ویژه در دریای عمان و دریای خزر پیش‌بینی و ارائه شود. توجه ویژه به کشورهای روسیه و عمان در این راستا ضرورت دارد. به علاوه توسعه کمی و کیفی کشتی‌ها و قایق‌های مسافربری نیز باید مورد توجه جدی مسوولان قرار گیرد.به نظر می‌رسد حمل‌ونقل به عنوان یکی از اصلی‌ترین پایه‌های گردشگری کشور، نیازمند تقویت روزافزون و توجه بیشتر است. توسعه، اصلاح، نوسازی و ارتقای سطح خدمات کیفی زیرساخت‌های چهارگانه حمل‌ونقل ایران، می‌تواند زمینه‌ساز مناسبی برای توسعه و رشد صنعت گردشگری داخلی و خارجی و کسب درآمدهای قابل توجه ارزی به نحوی موثر باشد.
منبع: دنیای اقتصاد
94104
