فساد پدیده‌ای کلان و در عین حال محلی است. درست است که توزیع ارز 4200تومانی به‌طور کلی فساد تولید می‌کند یا مجوزهای دولتی منشأ تولید رانت هستند، اما برای مبارزه با فساد کافی نیست بدانید که ارز ارزان‌قیمت منشأ فساد است. فساد را باید در اشکال دقیق و متناسب با شرایط محلی شناخت. فساد در عرصه آموزش عالی گونه‌ای است و فساد در عرصه دارو و تجهیزات پزشکی، واردات محصولات دامی، خودرو، بانک و بیمه، پرداخت قبوض آب، برق، گاز، تلفن، و سایر عرصه‌ها به‌گونه‌های دیگری هستند؛ ارزی که به صورت ترجیحی با قیمت پایین‌تر از بازار توزیع می‌شود مولد فساد است، اما شیوه تبدیل ارز ارزان به فساد در صنعت شیر و لبنیات، با تبدیل همین ارز به فساد در صنعت دارو و تجهیزات پزشکی، فرق می‌کند. اینکه ارز چگونه به جو وارداتی تبدیل می‌شود، و این جو چگونه به شیر، شیر به شیر خشک و شیر خشک به صادرات و تولید رانت مابه‌التفاوت قیمت ارز 4200تومانی و صادرات شیرخشک با دلار آزاد تبدیل می‌شود؛ با چگونگی تبدیل‌شدن ارز ارزان به واردات خودرو، گوشت یا تبدیل آن به سازه‌ها و پروژه‌های ساخت‌وسازی فرق می‌کند. اینکه رانت ارز و واردات چگونه ممکن است سر از ستادهای انتخاباتی دربیاورد یا پولشویی شود هم با بقیه روش‌های فساد فرق دارد. یکی از موارد بسیار مهم که باید به آن آگاه بود آن است که در مقابله با فساد باید بلوغ آگاهی و دانش در بین مبارزه‌کنندگان و البته جامعه خواهان مبارزه وجود داشته باشد وگرنه نمی‌توان با فساد مبارزه و مقابله کرد. اگر بتوانیم دانش درباره همه یا اصلی‌ترین شیوه‌های فساد در نظام اقتصادی، سیاسی و... تولید کنیم، راه برای مقابله با فساد هموارتر می‌شود. ایده من برای این کار، راه انداختن «ویکی‌فساد»(WikiFesad) است. ویکی‌فساد چیست؟ «ویکی»ها سایت‌های اینترنتی دائره‌المعارفی هستند که شاید مشهورترین آنها ویکی‌پدیا است. ویکی‌پدیا دائره‌المعارف اینترنتی است که همه می‌توانند در نوشتن آن سهم داشته باشند. تقریبا توضیحات درباره هر مفهوم، عبارت یا شخصیت مهمی را می‌توانید در ویکی‌پدیا پیدا کنید. خود مردم در نوشتن مقالات این دائره‌المعارف سهم دارند. ویکی‌فساد هم می‌تواند یک دائره‌المعارف اینترنتی شیوه‌های بروز فساد باشد. دائره‌المعارفی که مردم در آن می‌توانند مشاهده کنند که در بانک‌ها، ادارات آب و برق، وزارتخانه‌های کشاورزی، کشور، مخابرات، ارشاد، صنعت و معدن، اتاق بازرگانی، شهرداری‌ها و... ممکن است چه نوع فسادهایی با چه سازوکارهایی صورت بگیرد. همه مردمی که شیوه‌های بروز فسادها را می‌دانند می‌توانند در نوشتن مقالات این دائره‌المعارف عمومی شیوه‌های فساد مشارکت کنند. اکثریت قاطع مردم سالم و اخلاقی هستند و دوست دارند کشورشان پاک باشد. کارمندان دولتی و غیردولتی زیادی هستند که شیوه‌های بروز فساد در ادارات و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی را می‌دانند و می‌توانند بنویسند که در محل کارشان فساد چگونه رخ می‌دهد. شهروندانی هستند که به اجبار درگیر فساد و پرداخت رشوه شده‌اند. خیلی‌ها می‌توانند نوشتن درباره شیوه‌های بروز فساد را شروع کنند. شیوه‌های بروز فساد در دستگاه‌ها که مشخص شود، چند پیامد دارد: اول، ذهن مردم فقط روی یکی دو نوع فساد نظیر بانک یا اختلاس متمرکز نمی‌شود، بلکه همه شیوه‌های فساد در معرض دید عموم قرار می‌گیرد. دوم، آشکارشدن هر شیوه فساد (نه افراد مفسد)، فشار اجتماعی برای مقابله با آن ایجاد می‌کند.
* استاد دانشگاه
