توافق اخیر ارمنستان و جمهوری آذربایجان با میانجی‌گری دونالد ترامپ، واکنش‌های گسترده‌ای در سطح منطقه و جهان به همراه داشته و بار دیگر تحولات قفقاز جنوبی را به مرکز توجه رسانه‌ها کشانده است.
پیشینه کریدور زنگزور
کریدور زنگزور یک گذرگاه زمینی است که دو بخش اصلی کشور جمهوری آذربایجان را به هم متصل می‌کند: بخش شرقی در سواحل دریای خزر و بخش غربی یعنی جمهوری خودمختار نخجوان. عبور این مسیر از استان سیونیک در خاک ارمنستان، سال‌هاست یکی از اصلی‌ترین محورهای اختلاف دو کشور است. پس از فروپاشی شوروی و به دنبال جنگ‌های قره‌باغ، دسترسی مستقیم آذربایجان به نخجوان تنها از مسیر ارمنستان یا ایران ممکن بود.
توافق واشنگتن؛ از دیدگاه کارشناسان
به گفته محسن پاک‌آئین، دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل قفقاز، توافق اخیر بیشتر یک «نیت‌نامه سیاسی» است تا یک سند حقوقی الزام‌آور.
او این اقدام را بخشی از نمایش تبلیغاتی ترامپ برای معرفی خود به‌عنوان یک صلح‌طلب و حتی مقدمه‌ای برای دریافت جایزه نوبل صلح می‌داند. از نظر پاک‌آئین، نه ایران و نه روسیه چنین مسیری را در چارچوب منافع خود نمی‌بینند.
در مقابل، بهرام امیراحمدیان، کارشناس ارشد اوراسیا و استاد مطالعات منطقه‌ای، با نگاهی تاریخی و حقوقی یادآور می‌شود که حتی در صورت ایجاد کریدور زنگزور، این مسیر تحت حاکمیت ارمنستان باقی خواهد ماند و قوانین و کنترل‌های مرزی آن توسط ایروان اعمال می‌شود. او تأکید می‌کند که این گذرگاه ارتباط ایران و ارمنستان را قطع نمی‌کند و تنها حضور نیروهای ناتو یا اسرائیل در آن می‌تواند برای ایران حساسیت‌برانگیز باشد.
امیراحمدیان ادامه داد: انتخاب واشنگتن به‌جای مسکو برای میانجی‌گری، نشان‌دهنده تغییر توازن قدرت در قفقاز جنوبی است؛ تغییری که می‌تواند واکنش‌های تند روسیه را به دنبال داشته باشد.
فرصت‌ها و تهدیدهای مسیر ترامپ برای ایران
جاوید قربان‌اوغلی، دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل بین‌الملل، معتقد است این توافق الزاماً تهدیدی برای ایران نیست و حتی می‌تواند فرصتی برای نقش‌آفرینی سازنده و کسب منافع سیاسی و اقتصادی باشد. او هشدار می‌دهد که مخالفت بی‌قید و شرط با توافقی که دو کشور همسایه به آن رسیده‌اند، ممکن است تهران را از معادلات اقتصادی و ژئوپولیتیکی قفقاز جنوبی کنار بگذارد.
قربان اوغلی معتقد است: بهتر بود که این توافق توسط کشورهای همسایه این دو کشور انجام می‌شد. اما اکنون که شرایط به این ترتیب پیش رفته است، ایران باید نقش سازنده و فعال داشته باشد و از موضع مخرب دوری کند.
در مقابل، شعیب بهمن، کارشناس مسائل بین‌الملل، هشدار می‌دهد که تغییر نام کریدور زنگزور به «مسیر ترامپ» تغییری در اهداف ژئوپولیتیکی پشت آن ایجاد نمی‌کند. به گفته او، این توافق بستری برای حضور بلندمدت آمریکا و ناتو در منطقه فراهم می‌کند و کوچک‌انگاری آن، اشتباهی راهبردی خواهد بود.
موضع رسمی وزارت امور خارجه ایران
وزارت امور خارجه ایران، ساعاتی پس از رسانه‌ای شدن توافق ضمن استقبال از «نهایی شدن متن توافق صلح»، بر لزوم پرهیز از هرگونه مداخله خارجی در مجاورت مرزهای ایران تأکید کرده و گفته است که توسعه هر مسیر ترانزیتی باید در چارچوب منافع متقابل و با رعایت کامل حاکمیت ملی کشورها انجام شود.
طبق گفته سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه اجرای پروژه مسیر ترامپ قرار است با همکاری یک شرکت آمریکایی-ارمنی انجام شود.
ارمنستان نیز شروطی برای این توافق تعیین کرده که شامل حفظ تمامیت ارضی، حاکمیت ملی و جلوگیری از اجاره گذرگاه به کشورهای ثالث است.
کارشناسان تأکید دارند که تهران باید با هوشیاری نسبت به اهداف پشت‌پرده آمریکا و متحدانش، از ظرفیت‌های خود برای تبدیل شدن به بازیگری مؤثر و سازنده در منطقه استفاده کند.
