ايران به عنوان يكي از بزرگ‌ترين قدرت‌هاي اقتصادي در خاورميانه اين روزها توانسته توجه بيشتر كشورهاي جهان را بيش از پيش به خود جلب كند. با نگاهي هوشمندانه و برنامه‌ريزي‌هاي دقيق سد تحريم‌ها از پيش‌روي اقتصاد ايران شكسته شد و جهان دوباره دست دوستي به سوي بازار ايران دراز مي‌كند.
در اين راستا بازار رفت‌وآمد هيات‌هاي تجار خارجي به ايران بسيار گرم است. اما به‌طور حتم برقراري روابط تجاري دوكشور زير سايه‌يي از پيشينه روابط سياسي آنها رنگ به خود خواهد گرفت. از يك‌سو، اكنون بسياري از فعالان اقتصادي به انتظار نشسته‌اند كه ايران و امريكا پس از رفع تحريم‌ها براي روابط تجاري خود چه تصميمي خواهند گرفت. ازسوي ديگر به دليل وجود امكانات بسيار ارزنده در بازار ايران ازجمله نيروي انساني جوان، منابع عظيم انرژي، موقعيت ژئواستراتژيك، امنيت و ثبات در كل منطقه و خطوط ارتباطي ريلي گسترده كه چين و آسياي ميانه را به درياي عمان متصل مي‌كند، كشورهاي بي‌شماري در پي برقراري مراودات تجاري با ايران هستند. در اين‌باره يكي از مقامات اروپايي اعلام كرده است كه مي‌خواهيم شركت‌هايمان قبل از امريكايي‌ها و چيني‌ها به ايران بروند.
برخي كارشناسان اقتصادي بر اين باورند برقراري ارتباط تجاري با كشورهاي مختلف پيش از اينكه رنگ و بوي سياسي به خود بگيرد، بايد با بررسي‌هاي همه‌جانبه درباره منافع اقتصادي ايران شكل گيرد. برخي ديگر نيز بر اين باورند كه روابط سياسي و اقتصادي كشورها دو موضوع لاينفك است و نمي‌توان بدون ناديده گرفتن زمينه‌هاي سياسي به سوي روابط اقتصادي گام برداشت. دراين ميان پيش‌بيني احتمال برقراري ارتباط تجاري ميان ايران و امريكا دشوارتر از ساير كشورها است. با توجه به پيشينه روابط سياسي ايران- امريكا، تقويت روابط تجاري ميان دوكشور به ملزومات متعددي نياز دارد كه تعريف دقيق موضع ايران در ارتباط تجاري با امريكا را دشوار مي‌سازد. از يك‌سو گروهي از كارشناسان بر اين باورند كه برقراري روابط تجاري بدون پيش‌زمينه روابط سياسي امكان‌پذير نيست و ازسوي ديگر به زعم گروهي ديگر، مسائل سياسي بايد از روابط اقتصادي تفكيك شود. با اين حال طي سال‌هاي تحريم و قطع ارتباط ايران و امريكا، روابط تجاري ميان دوكشور به‌طور كامل متوقف نشده است كه در اين رابطه مي‌توان به صادرات برخي اقلام ايراني ازجمله فرش، به بازارهاي امريكا اشاره كرد.
شايد اگر تجارت بين‌الملل ايران نيز از ديپلماسي ظريف تبعيت كند، بتوان با حفظ چارچوب‌هاي سياسي روابط متعادل تجاري با امريكا برقرار كرد.
پيشينه روابط تجاري ايران و امريكا
براي اينكه بتوان آينده روابط تجاري ايران و امريكا را به درستي ارزيابي كرد، لازم است تا به گذشته اين روابط نيز نگاهي اجمالي داشت. در اين باره محسن بهرامي ارض اقدس رييس كميسيون تسهيل تجارت و توسعه صادرات مي‌گويد: در سال‌هاي گذشته هيچگاه روابط تجاري ميان ايران و امريكا به‌طور كامل منقطع نشده است. زيرا همواره محصولاتي از ايران به امريكا همچون فرش صادر مي‌شد. اما پس از شدت گرفتن قوانين تحريم‌ها و تحريم بانك مركزي، نقل‌وانتقالات پول سخت و دايره روابط ميان ايران و امريكا به حداقل ممكن كاهش يافت.
بهرامي ارض اقدس افزود: در همان روزهاي اعمال تحريم‌هاي شديد عليه ايران توسط امريكا، چندين حوزه تجاري خارج از اين دايره مي‌توانست همچنان به فعاليت خود ادامه دهد. زيرا مشمول قوانين تحريم‌ها نبود به عنوان نمونه دارو، تجهيزات پزشكي و غذايي همچنان جزو آمار صادرات و واردات بين دو كشور محسوب مي‌شد.
سرآغاز همكاري‌هاي جديد تجاري
وي با بيان اينكه ايران با تلاش و ارتقاي سطح دانش در سال‌هاي تحريم توانست همچنان به فعاليت‌هاي اقتصادي خود ادامه دهد، افزود: براي دستيابي هرچه بهتر به دانش‌هاي روز دنيا نياز است تا با ايجاد مراودات تجاري از دانش كشورهايي كه وارد ايران مي‌شوند، بهره‌مند شويم. بهرامي ارض اقدس با اشاره به صحبت‌هاي رييس‌جمهور مبني بر شرايط اعلام آمادگي همكاري‌هاي تجاري ايران با امريكا تصريح كرد: بهتر آن است تا بتوانيم در زمينه جذب هيات‌هاي تجاري علاوه بر بحث سرمايه‌گذاري، در زمينه‌هاي افزايش دانش و تكنولوژي كه به عنوان سرآغاز فصل جديدي از روابط ميان اين دوكشور محسوب خواهد شد، به ايجاد ارتباط بينديشيم. وي افزود: امريكايي‌ها و همچنين اروپايي‌ها در حوزه‌هاي متعدد دانش فني، تكنولوژي و صنعت به دستاوردهاي شايان توجهي رسيده‌اند. از اين‌رو با نگرشي هدفمند و حفظ منافع ملي مي‌توان به همكاري‌هاي سودمندي دست پيدا كرد.
ايجاد فضاي رقابتي براي داوطلبان
رييس كميسيون صادرات اتاق تهران به ايجاد فضاي رقابتي در دوران پس ازتحريم چنين اشاره و اظهار كرد: حال با وجود روي آوردن كشورهاي مختلف و همچنين كشورهايي كه در سال‌هاي گذشته با ايران روابط تجاري داشته‌اند، همچون چين، روسيه، غرب و در راس آنها امريكا، مي‌توان با ايجاد فضاي رقابتي به نتيجه مطلوب دست پيدا كرد. با ايجاد چنين فضايي هريك از اين كشورها كه بتوانند چه از نظر كيفي و چه از نظر كمي و قيمت ارزان‌تر، بهترين كالا و خدمات را به ايران عرضه كنند، در صدر اين ارتباطات جاي خواهند گرفت.
سياست و تجارت لازم و ملزوم
با توجه به روابط تيره و تار ايران و امريكا طي ساليان گذشته اكنون برقراري روابط تجاري اين دوكشور جداي از پيشينه مسائل سياسي كمي دشوار به نظر خواهد رسيد. در اين رابطه بهرامي ارض اقدس معتقد است: روابط تجاري و سياسي ميان ايران و امريكا لازم و ملزوم يكديگر هستند. اگر نتوانيم روابط سياسي خوبي برقرار كنيم، به‌طور حتم در برقراري روابط اقتصادي نيز موفق نخواهيم بود. وي با بيان اينكه لازمه دستيابي به روابط و همكاري‌هاي تجاري، برقراري روابط سياسي مناسب است، تصريح كرد: بدين ترتيب در فضاي به وجود آمده مي‌توان استفاده بهتري در زمينه‌هاي مختلف تجاري و اقتصادي برد. در اين خصوص روابط ميان دوكشور دربرخي از حوزه‌ها بسيار خوب و پيشگام و رو به جلو است. براي مثال مي‌توان از اعزام تيم‌هاي ورزشي از ايران به امريكا و از امريكا به ايران اشاره كرد كه نويد‌دهنده برقراري ارتباطات صلح‌آميز است.
مانعي براي برقراري رابطه با امريكا نداريم
لازمه برقراري ارتباط ميان ايران و امريكا برداشتن موانع موجود بر سر جاده اين همكاري‌هاست. فريال مستوفي رييس كميسيون سرمايه‌گذاري اتاق ايران در اين زمينه بيان كرد: همان‌طور كه رييس‌جمهور به اين موضوع نيز اشاره داشت، يكي از علل عدم برقراري ارتباط ميان ما و امريكا وجود موانعي بر سر راه اين هدف است. در اين رابطه ايران توانسته هرگونه محدوديت و مانعي را برطرف كند. اكنون امريكا نيز بايد براي نيل به اين خواسته به برداشتن موانع موجود كه از طرف اين كشور ايجاد شده، بپردازد. به عنوان نمونه مي‌توان به عدم صدور مجوز شركت‌هاي مختلف براي برقراري روابط تجاري و اقتصادي با ايران اشاره كرد.
مستوفي با بيان اينكه ايران هيچگاه چنين مشكلاتي را براي هيچ شركتي مبني بر عدم ايجاد رابطه با كشور امريكا ايجاد نكرده است، اظهار كرد: امريكا نه تنها محدوديت‌هاي داخلي براي شركت‌هاي تجاري در ارتباط با ايران به وجود آورده است؛ بلكه موجب شده تا ساير كشورها نيز نتوانند روابط اقتصادي مطلوبي با ايران برقرار سازند. زيرا ساير كشورها درصورتي كه دست همكاري به سوي ايران دراز مي‌كردند، ديگر نمي‌توانستند با امريكا وارد مذاكره و همكاري شوند. بنابراين به ناچار روي به سوي اين كشور مي‌آوردند.
پازل روابط تجاري ايران و امريكا
بسياري از فعالان اقتصادي چه در ايران و چه در امريكا به انتظار اين نشسته‌اند كه اين دوكشور براي برقراري روابط تجاري و اقتصادي خود دست به چه تصميمي خواهند زد. مستوفي در اين باره معتقد است: ترسيم آينده روابط تجاري ايران و امريكا كمي دشوار است زيرا عوامل متعددي براي رسيدن به اين رابطه دخيل هستند. وي با بيان اينكه بهتر است ايران روابط خود را تنها به كشور خاصي محدود نسازد، گفت: بايد با ديدگاهي وسيع و نگرشي به آينده شاهد ايجاد فضاي رقابتي ميان تمام كشورهاي داوطلب برقراري روابط اقتصادي با ايران باشيم. آنچه كه براي ايجاد روابط تجاري ميان دوكشور نياز است، به‌طور حتم از دستان كوچك بخش خصوصي خارج است. بنابراين بايد چشم انتظار به تصميم‌هاي دولت در آينده نزديك دوخت.
جدا‌سازي سياست از تجارت
با وجود مخالفت‌هاي شديد برقراري روابط چه در ايران و چه در امريكا، عده‌يي نيز بر اين باورند كه با جدا‌سازي بحث سياست از تجارت مي‌توان به همكاري‌هاي تجاري قابل توجهي دست يافت. در اين رابطه مستوفي با بيان اينكه براي ايجاد فضاي مطلوب اقتصادي بهتر آن است بحث سياست از تجارت جدا شود، تصريح كرد: با توجه به مخالفت‌هاي شديد در اين زمينه، دولت يازدهم توانسته با تدبير و عملكردي درست به جايي برسد كه وزير خارجه هر دوكشور بر سر يك ميز به مذاكره بنشينند كه شايد روزي حتي تصور اين موضوع براي عده‌يي كمي دشوار به نظر مي‌رسيد. اكنون دولت با همين رويكرد مي‌تواند دلواپسان برقراري ارتباط ايران با امريكا را به نحوي مديريت كند تا با حفظ منافع ملي روابطي شايسته با تمامي كشورهاي دنيا برقرار سازد.
وي با اشاره به اينكه برقراري ارتباط تجاري با امريكا به اين معنا نيست كه اين كشور مي‌تواند در مسائل سياسي ايران دخالت كند، اظهار كرد: با كمرنگ نگاه داشتن هرچه بيشتر امور سياسي در روابط اقتصادي مي‌توان انتظار داشت نه تنها در بحث اقتصادي بلكه درحوزه‌هاي دانش و تكنولوژي بتوان به سطحي رسيد كه ايران شايسته آن است. با اين حال رسيدن به روابط تجاري دلخواه مستلزم مديريت صحيح هر دوكشور است.
برقراري ارتباط با امريكا يا اروپا؟
حال با توجه به حضور روزافزون هيات‌هاي تجاري كشورهاي مختلف به ويژه اروپايي‌ها و اظهارنظر آنها مبني بر پيشي گرفتن از شركت‌هاي امريكايي، بهترين گزينه براي رسيدن به اهداف اقتصادي پيش‌روي ايران چيست؟ در اين رابطه رييس كميسيون سرمايه‌گذاري اتاق ايران معتقد است اينكه به‌طور خاص مشخص شود كه ايران يا با اروپا يا با امريكا به مراودات تجاري دست پيدا كند، صحيح نيست.
مستوفي با بيان اينكه با ايجاد فضاي رقابتي صحيح مي‌توان به آنچه كه در اين راه منافع اقتصادي ايران را تامين مي‌كند، دست به انتخاب زد، افزود: با نگاهي عميق به توانمندي‌هاي هر كشوري در رشته‌ها و زمينه‌هاي متفاوت مي‌توان انتظار داشت به اهداف اقتصادي مورد نظر دست يابيم.
با توجه به دريچه‌هاي نوين گشوده شده بر تجارت بين‌الملل ايران، استفاده هوشمندانه از فرصت‌هاي تجاري مي‌تواند آينده روشني را براي اقتصاد كشور رقم بزند. در اين ميان برقراري روابط تجاري با امريكا نيز تنها يكي از گزينه‌هاي ايران براي گسترش مناسبات اقتصادي است.
منبع: تعادل
