میزان نوسانات موجود در بازار ارز طی دو سال گذشته بسیار محدود بوده است که این موضوع با توجه به شرایط درآمدهای ارزی کشور رویدادی مافوق انتظارات محسوب می شود.
دولت آقای روحانی تاکنون به شکل معجزه گونه از نوسان شدید قیمت ارز جلوگیری کرده است که نشان می دهد این فرایند از مدیریت مطلوبی برخوردار است. اطلاعت موجود نشان می دهد که مجموع درآمد ارزی ایران از حدود 150 میلیارد دلار در سال 1390 به حدود 60 تا 65 میلیارد دلار در سال 94 می رسد که نشان از کاهش 60 درصدی ورودی ارز به اقتصاد ایران نسبت به سال 90 دارد. اگر محاسبات را بر این مبنا انجام دهیم مشاهده می شود که درآمد ارزی ایران حتی در مقایسه با 1392 یعنی بدترین سال از نظر فشار تحریم ها، با کاهش 40 تا 50 میلیارد دلاری مواجه شده است. با این همه به هیچ وجه نوسان شدید در بازار ارز روی نداده است. با وجود کاهش آورده ارزی نسبت به سال 92، هنوز به رکورد قیمت ارز در نیمه سال 92 نرسیده ایم. این در شرایطی است که با وجود انضباط بالای مالی در دولت آقای روحانی سالانه رشد نقدینگی به عنوان عاملی که به تقویت تقاضا می انجامد، حدود 22 درصد برآورد شده است.
اگر مبنای محاسبه برای میزان منطقی افزایش نرخ ارز را، حاصل تفاضل نرخ تورم بین المللی از تورم داخلی بدانیم، باید در سال 93 حدود 15 درصد و در سال 94 حدود 10 درصد به قیمت ارز اضافه می شد اما هنوز این اتفاق رخ نداده است. در این صورت باید قیمت ارز در سال 94 نسبت به سال 92 حدود 30 درصد افزایش می یافت اما این چنین نشد. این موضوع نشان می دهد که دولت یازدهم موفق به کنترل تقاضای ارز و مدیریت آن شده است چراکه تقاضا در هر کالایی بر روی قیمت آن کالا اثر می گذارد. دولت در بخش عرضه نیز توانسته است که عرضه این منابع ارزی را به گونه ای مدیریت کند که کمترین نوسان در اقتصاد و حوزه ارز پدید بیاید.
در شرایط فعلی با وجود اینکه با افزایش قیمت ارز به عنوان راه حلی برای جبران کسری بودجه دولت مخالفم اما از آنجایی که برای خروج اقتصاد ملی از رکود چاره ای جز افزایش صادرات نداریم، بهترین راه را واقعی شدن قیمت ارز می دانم. نتیجه این اتفاق این است که رانتخواران و کسانی که به منابع دولتی نزدیک تر هستند کمتر می توانند، از رانت ارزی بهره ببرند. یادمان نرفته است که در سال های 91 و 92 هر دلار دولتی بین 2 هزار تا 2 هزار و 500 تومان یارانه برای بهره برداران از آن به همراه داشت که یک منبع قابل توجه برای غارت سازمان یافته ثروت ملی محسوب می شد اما در حال حاضر این فاصله کمتر از 500 تومان است.
باید توجه داشته باشیم که پایین نگه داشتن مصنوعی قیمت ارز، تبعات زیادی دارد. این تبعات خود را در افزایش واردات، نابود کردن منابع ارزی و همینطور نابودکردن انگیزه های صادرات خود را نشان می دهد. یادمان نرود که اصلی ترین راه نجات اقتصاد کشور افزایش صادرات است و نباید با پایین نگه داشتن نرخ ارز انگیزه های صادرات را از بین برد.
قیمت ارز از مصادیق شکست بازار است. دولت باید قیمت آن را مدیریت کند و نمی توان مکانیزم آن را به عرضه و تقاضا سپرد. در هیچ کشور حتی کاپیتالیست ترین ها هم چنین رویکردی را ندارند و به مدیریت قیمت ارز می پردازند. برای مدیریت قیمت ارز در اقتصاد، چاره ای جز این نیست که تورم را کنترل کنیم یا به اندازه تورم اجازه افزایش قیمت بدهیم. اگر این توازن و ثبات برقرار شود از غارت سازمان یافته ناشی از سرکوب قیمت ارز جلوگیری خواهد شد. تصور می کنم در شرایط فعلی با توجه به نوسان درامد ارزی در ایران، چاره جز مدیریت قیمت ارز با هدف جلوگری از نوسان شدید در بازار وجود ندارد.
مهمترین نکته در مورد مدیریت نرخ ارز، ایجاد ثبات در و پیش بینی پذیر کردن آن است. روند افزایشی در قیمت ارز نگران کننده نیست، آنچه اهمیت دارد این است که پیش بینی پذیری در این زمینه وجود داشته باشد تا فعلان اقتصادی با روشنی و روشن بینی نسبت به آینده بتوانند به برنامه ریزی بپردازند. سرکوب نرخ ارز در 10 سال گذشته موجب شد تا بین 300 تا 400 میلیارد دلار ارز نابود شود. اگر بتوانیم با مدیریت بازار ارز به اقتصادگردان ها اطمینان دهیم تا بتوانند خود را با شرایط بازار تنظیم کنند و به فعالیت اقتصادی بپردزند، فضای اقتصادی با ثبات همراه خواهد بود. با این کار عملا مهمترین راه برای تشویق سرمایه گذار خارجی طی می شود. سرکوب قیمت ارز همانقدر زیانبار است که رها کردن قیمت به دست بازار لگام گسیخته. و این دو همانقدر خطرناکند که دولت بخواهد با نگاه پوشش کسری بودجه قیمت آن را بالا ببرد.
در این شرایط آنچه در روزهای گذشته در مورد ثبات نرخ ارز در محاسبات بودجه سال 95 مطرح شد، عملیاتی به نظر نمی رسد. نگاه داشتن رقم دلار در بودجه بر روی 2850 تومان، علمی، عاقلانه و شدنی نیست. امیدوارم که در قانومن بودجه این پدیده رخ ندهد. دولت در صورتی می تواند قیمت ارز در بودجه را بر روی 2850 نگاه دارد که بتواند 30 تا 40 میلیارد دلار منابع ارزی جدید به اقتصاد تزریق کند که چنین اطمینانی وجود ندارد. باید توجه داشت که پایین نگه داشتن مصنوعی نرخ ارز به تولید، سرمایه گذاری، ثبات و الگوی مصرف سالم زیانم وارد می کند. همانطور که بالابردن مصنوعی نرخ نیز آسیب های اینچنینی در اقتصاد دارد. هرقدر نرخ ارز واقعی شود، توازن بین تولید و واردات برقرار خواهد شد و در این صورت هیچ کدام فدای دیگری نخواهد شد. در این شرایط اگر دولت بخواهد نرخ ارز در بودجه را بر روی 2850 تومان تثبیت کند، هم به تولید و هم به صادرات آسیب وارد کرده است. این رویکرد یعنی دولت به ورود ذخایر ارزی خارجی و یا افزایش درآمدهای نفت امید بسته است که رویکرد خطرناکی است. اگر قرار باشد در سال آینده ارز در کشور تک نرخی شود، نمی توان بهای دلار را در بودجه ثابت نگه داشت. در این شرایط بهترین قیمت برای ارز تک نرخی رقمی بین 3200 تا 3500 تومان است که منافع تولید کننده داخلی و همینطور صادرکنندگان را تامین خواهد کرد. این محدوده به تعادل و واقعیت نزدیک تر است همچنین می تواند از رانت و خارج شدن بیش از حد ارز از کشور جلوگیری کند.
منبع: اتاق تهران
