پولدارها و فقرا درآمد خود را چگونه خرج مي‌کنند؟

اتاق خبر- بحران تقاضا در اقتصاد ایران، به عنوان پدیده‌ای جدید مورد توجه اقتصاددانان قرار گرفته است. آن‌طور که سعید لیلاز کارشناس اقتصاد و تاریخ برآورد کرده است، طی 70 سال گذشته که تاریخ اقتصاد ایران مکتوب شده، رکود اقتصادی که ناشی از بحران تقاضا باشد، سابقه نداشته است. او معتقد است که فروپاشی قدرت خرید طبقه متوسط و پایین‌تر از متوسط در سال‌های 89 تا 92 ریشه اصلی این بحران تقاضا است. بر این اساس شکافی چشمگیر در میزان درآمد و هزینه خانوار طی این سال‌ها ایجاد شد که ناشی از تورم بالا و همچنین سه برابر شدن نرخ ارز بود و در مقابل میزان افزایش دستمزدها در طبقه متوسط و پایین‌تر از آن بسیار کمتر از رشد هزینه بوده است.

برآورد مرکز آمار و بانک مرکزی از میزان هزینه و درآمد خانوار در دهک‌های مختلف درآمدی نشان مي‌دهد که اختلاف زیادی میان دهک‌های بالا و پایین وجود دارد. بر اساس گزارش بانک مرکزی، مجموع هزینه یک خانواده  از دهک اول (فقير) در طول سال 7 میلیون و 138 هزار تومان برآورد شده است. در مقابل مجموع هزینه یک خانواده از دهک دهم (ثروتمند) طی سال 93 معادل 104 میلیون و 292 هزار تومان بوده است. این موضوع اختلاف 97 میلیون و 154 هزار تومانی را در هزینه پایین‌ترین طبقه و بالاترین طبقه طی یک سال نشان مي‌دهد.

 روایت بانک مرکزی از درآمد و هزینه

آمارهای رسمي ‌از میزان درآمد و هزینه خانوار نشان مي‌دهد که در سال 93 متوسط هزینه خانوار شهری بیشتر از متوسط درآمد آن بوده است. طبق گزارش بانک مرکزی هزینه سالانه یک خانوار شهری سال گذشته ۳۲ میلیون و ۸۷۶ هزار تومان و درآمد سالانه آن 31 میلیون و 382 هزار تومان بود. بر این اساس درآمد خانوار ایرانی به طور متوسط نسبت به سال 1392 معادل 13.3 درصد افزایش داشته و هزینه‌های آن نسبت به سال 92 معادل 15.6 درصد رشد کرده است. خانوار شهری به طور متوسط از کل مبلغ هزینه خود ٢٤.٦ درصد را برای خوراکی و آشامیدنی صرف کرده است. بر اساس نتایج این بررسی از کل هزینه خانوار، 0.4 درصد به دخانیات اختصاص داشته که در مقایسه با سال ١٣٩٢ حدود ١.٤ درصد کاهش داشته است. ٤.٦ درصد هزینه، صرف تأمین هزینه پوشاک و کفش شده که نسبت به سال ماقبل ١٥.٩ درصد افزایش داشته است. طبق اعلام بانک مرکزی 33.4 درصد از کل هزینه خانوار شهری صرف تأمین هزینه مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت‌ها شده که نسبت به سال گذشته حدود ١٣.٢ درصد افزایش داشته است. خانوارهای شهری در سال ٩٣، ٤.١ درصد از هزینه‌های خود را به خرید اثاث و لوازم منزل اختصاص داده‌اند که حدود یک‌میلیون‌ و ٣٦٠ هزار تومان می‌شود و نسبت به سال گذشته حدود ١٤.١ درصد رشد داشته است. براساس نتایجی که بانک مرکزی به دست آورده است، از کل هزینه‌های ناخالص خانوار، 5.8 درصد به گروه بهداشت و درمان، 10.4 درصد به حمل‌ونقل، ٢.١ درصد به گروه ارتباطات، ٢.٣ درصد به گردش و تفریح و امور فرهنگی، ١.٩ درصد به تحصیل، ٢ درصد به رستوران و هتل و ٨.٤ درصد به کالا و خدمات متفرقه اختصاص یافته است.

بررسی نحوه تصرف محل سکونت خانوارها درسال 1393 نشان می‌دهد که 64.4 درصد از خانوارها در مسکن شخصی (مالک‌نشین)، 25.6 درصد در مسکن اجاری، 0.8 درصد در مسکن در برابر خدمت و 9.2 درصد در مسکن رایگان سکونت داشته‌اند.

 روایت مرکز آمار از دخل و خرج خانواده‌ها

گزارش مرکز آمار در مورد درآمد و هزینه خانوار با برآورد بانک مرکزی تفاوت دارد. طبق گزارش مرکز آمار ایران در سال 93 متوسط درآمد یک خانوار شهری حدود 24 میلیون تومان و هزینه متوسط آن حدود 23 میلیون و 486 هزار تومان بوده است که به‌طور متوسط هر خانوار شهری توانسته نزدیک 645 هزار تومان در طول سال پس‌انداز کند. بر این اساس متوسط درآمد خانواده شهری نسبت به سال 92 افزایشی 18 درصدی داشته است. متوسط درآمد یک خانواده روستایی در سال 93 معادل 13 میلیون و 905 هزار تومان برآورد شده که افزایش 14.8 درصدی نسبت به سال ماقبل داشته است. متوسط هزینه خالص سالانه یک خانوار روستایی نیز در سال گذشته 13 میلیون و 850 هزار تومان بوده است که این رقم نسبت به سال پیش از آن 6.9 درصد رشد داشته است. این گزارش نشان می‌دهد که از کل هزینه سالانه خانوارهای شهری پنج میلیون و 800 هزار تومان آن با سهم 24.7 درصدی مربوط به هزینه خوراکی و دخانی و 17 میلیون و 673 هزار تومان آن با سهم 75.3 درصدی مربوط به هزینه‌های غیرخوراکی بوده است. در بین هزینه‌های خوراکی و دخانی بیشترین سهم با 21.6 درصد مربوط به هزینه گوشت و در بین هزینه‌های غیرخوراکی بیشترین سهم با 44.4 درصد مربوط به مسکن بوده است. در حالی که رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری چهار درصد بیشتر از رشد هزینه کل سالانه آنها است، این یافته‌ها نشان می‌دهد که منبع تامین درآمد‌ خانوار‌های شهری بیشتر از محل درآمد‌های متفرقه‌ای تامین می‌شود که سهم آن به 51 درصد می‌رسد. مشاغل مزد و حقوق‌بگیری سهمي ‌32 درصدی و مشاغل آزاد و کشاورزی و غیرکشاورزی نیز سهمي ‌حدود 16 درصدی در تامین درآمد خانوارهای شهری دارد.

 ابعاد اجتماعی

طبق گزارش بانک مرکزی در سال 93 متوسط تعداد افراد خانوار 3.44 نفر بود که نسبت به سال قبل کاهش داشته است. از کل تعداد خانوارها، خانوارهای چهارنفری با 30.1 درصد بیشترین و خانوارهای ده نفر و بیشتر با 0.1 درصد کمترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. براساس نتایج این گزارش، 23.7 درصد خانوارها «بدون فرد شاغل»، 58 درصد دارای «یک نفر شاغل»، 15.2 درصد دارای «دونفر شاغل» و 3.1 درصد دارای «سه نفر شاغل و بیشتر» بوده‌اند. در مقایسه با سال 1392 درصد خانوارهای «یک نفر شاغل» افزایش و درصد خانوارهای «بدون فرد شاغل»، با «دو نفر شاغل» و با «سه نفر شاغل و بیشتر» کاهش داشته است.

   دهک اول: فقیر

متوسط تعداد افراد خانواده: 2.68 نفر

هزینه خانواده در طول سال 93: 7 میلیون و 138 هزار و 484 تومان

متوسط هزینه ماهانه: 594 هزار و 873 تومان

خوراکی و آشامیدنی: خانواده‌های دهک اول در طول سال 93 معادل 2 میلیون و 33 هزار تومان برای خوراکی و آشامیدنی هزینه کرده‌اند که این میزان معادل 28.4 درصد از کل هزینه‌هایشان است.

دخانیات: به طور متوسط سالانه 69 هزار و 954 تومان برای مصرف دخانیات هزینه مي‌کنند که معادل 0.97 درصد از کل هزینه‌های سال است.

پوشاك و كفش: يك خانواده در اين دهك سالانه به طور ميانگين 114 هزار تومان براي پوشاك و كفش هزينه مي‌كند كه 1.59 درصد از كل هزينه‌ها مي‌شود.

مسكن، آب، برق و گاز و ساير سوخت‌ها: اين بخش بيشترين سهم را از هزينه خانوار طبقه فقير دارد. سالانه 3 ميليون و 422 هزار تومان كه 47.9 درصد از كل هزينه‌ها است به مسكن و انرژي اختصاص مي‌يابد.

لوازم و خدمات منزل: به طور ميانگين سالانه 129 هزار تومان براي خريد اثاث منزل هزينه مي‌شود كه 0.18 درصد از كل هزينه‌ها است.

بهداشت و درمان: ‌اين بخش با سهم 4.8 درصدي، 349 هزار تومان از هزينه خانوار را سالانه به خود اختصاص مي‌دهد.

حمل و نقل: ‌277 هزار تومان سالانه صرف جابه‌جايي و حمل و نقل در يك خانواده فقير مي‌شود كه سهم 3.8 درصدي از كل هزينه‌ها دارد.

ارتباطات: ‌اين بخش سهم 2.7 درصدي از كل هزينه‌ها دارد و مبلغ 197 هزار تومان در سال صرف اين كار مي‌شود.

تفريح و امور فرهنگي: تنها 58 هزار تومان در طول سال از سوي يك خانواده دهك اول در اين زمينه هزينه مي‌شود كه سهم 0.8 درصدي از كل هزينه‌ها دارد.

تحصيل: در طول سال 44 هزار تومان به طور ميانگين هزينه تحصيل در يك خانواده پرداخت مي‌شود كه سهم 0.6 درصدي از كل هزينه‌ها دارد.

رستوران و هتل:‌ سالانه خانوارهاي دهك اول به طور ميانگين 48 هزار تومان در اين زمينه هزينه مي‌كنند كه سهم 0.6 درصدي از كل هزينه‌ها دارد.

كالاها و خدمات متفرقه: 394 هزار تومان از هزينه خانوار دهك اول در طول سال براي بخش‌هايي غير از موارد يادشده هزينه مي‌شود كه 5.5 درصد از كل هزينه‌ها را شامل مي‌شود.

 دهک دهم: ثروتمند

متوسط تعداد افراد خانواده: 3.72 نفر

هزینه خانواده در طول سال 93: 104 میلیون و 292 هزار و 353 تومان

متوسط هزینه ماهانه: 8 ميليون و 691 هزار تومان

خوراکی و آشامیدنی: يك خانواده از دهك دهم به طور متوسط طي سال 93 معادل 17 میلیون و 892 هزار تومان برای خوراکی و آشامیدنی هزینه کرده‌ که این میزان معادل 17.1 درصد از کل هزینه‌هایشان است.

دخانیات: به طور متوسط سالانه 185هزار و 637 تومان برای مصرف دخانیات هزینه مي‌کنند که معادل 0.17 درصد از کل هزینه‌های سال است.

پوشاك و كفش: يك خانواده در اين دهك سالانه به طور ميانگين 5 ميليون و 146 هزار تومان براي پوشاك و كفش هزينه مي‌كنند كه 4.9 درصد از كل هزينه‌ها مي‌شود.

مسكن، آب، برق و گاز و ساير سوخت‌ها: اين بخش بيشترين سهم را از هزينه خانوار دارد. سالانه 36 ميليون و 636 هزار تومان كه 35.1 درصد از كل هزينه‌ها است به مسكن و انرژي اختصاص مي‌يابد.

لوازم و خدمات منزل: اين طبقه، به طور ميانگين سالانه 4 ميليون و 946 هزار تومان براي خريد اثاث منزل هزينه مي‌كنند كه 4.7 درصد از كل هزينه‌ها است.

بهداشت و درمان: ‌اين بخش با سهم 6.2 درصدي از كل هزينه، 6 ميليون و 517 هزار تومان از هزينه اين خانوار را سالانه به خود اختصاص مي‌دهد.

حمل و نقل: به طور متوسط 15 ميليون و 738 هزار تومان سالانه صرف حمل و نقل در يك خانواده غني مي‌شود كه سهم 15 درصدي از كل هزينه‌ها دارد. خريد يا تعويض خودرو در اين بخش خود را نشان مي‌دهد.

ارتباطات: ‌اين بخش سهم 1.6 درصدي از كل هزينه‌ها دارد و مبلغ يك ميليون و 687 هزار تومان در سال صرف اين كار مي‌شود.

تفريح و امور فرهنگي: 2 ميليون و 808 هزار تومان در طول سال از سوي يك خانواده دهك دهم صرف تفريح مي‌شود كه سهم 2.7  درصدي از كل هزينه‌ها دارد.

تحصيل: در طول سال يك ميليون و 917 هزار تومان به طور ميانگين هزينه تحصيل در يك خانواده غني مي‌شود كه سهم 1.8درصدي از كل هزينه‌ها دارد.

رستوران و هتل:‌ سالانه خانوارهاي دهك دهم به طور ميانگين 2 ميليون و 599 هزار تومان در اين بخش هزينه مي‌كنند كه سهم 2.4 درصدي از كل هزينه‌ها دارد.

كالاها و خدمات متفرقه: 8 ميليون و 214 هزار تومان از هزينه خانوار ثروتمند در طول سال براي بخش‌هايي غير از موارد يادشده هزينه مي‌شود كه 7.8 درصد از كل هزينه‌ها را شامل مي‌شود.

منبع: اتاق تهران 

94106