دکتر شاهین شایان آرانی*
آرمان- چند روزی میشود که بورس انرژی به صورت آزمایشی کار خود را آغاز کرده است. در این مورد باید اشاره کرد که در هر بورسی عرضه و تقاضا برای دارایی بايد رقابتي باشد. دولتها نميتوانند و نبايد در عرصه بورس نقش عمده معاملهکننده داشته باشند. اگر دولتها يك طرف قضيه (عرضهکننده یا متقاضیکننده) باشند مثل بورس فلزات در ایران، کشف قیمت عادله صورت نگرفته و این بورس موثر و کارا نخواهد بود. به دلیل دولتی بودن یک طرف معامله یعنی عرضه کننده در قالب نهاد دولتی یا وابسته به دولت (شرکت نفت و...) راهاندازی بورس انرژی یا نفت در ایران به صورت تعریف شده فعلی جوابگو نخواهد بود. در بورسهاي بزرگ انرژی جهان طرفهاي عرضهكننده و تقاضاكننده عمدتا غيردولتي هستند. شركتهاي نفتي بينالمللي محصولات خود را در تابلو یا این بازار ارائه ميكنند و كارگزاران عرضه و تقاضا را انجام ميدهند.
این معاملات در قالب قراردادهاي نقدی، فيوچرز و... انجام ميشود ولي اصل رقابت متنوع و غیردولتی بر تعيين قيمتها حاكم است. اگر غير از اين باشد ماهيت بورس را نخواهد داشت. باید به جاي بورس انرژی در ایران، تالار معاملات انرژی تاسيس كرد (مانند مرکز مبادلات ارزی) و كارگزاران متخصص و دوره دیده هم با مجوز رسمي از نهادهای ناظر معاملات را انجام دهند. يك طرف عرضه كننده وزارتخانههای مربوطه یا شركت ملي نفت ايران یا شرکتهای تابعه آنها خواهند بود، چون در ايران شركتهاي غیردولتی ديگري كه محصولات انرژی و نفت عرضه كنند نداريم.
پس عملا از یک طرف دولت محصولات انرژی را عرضه ميكند و قيمت محصولات انرژی و نفت در این تالار توسط کارگزاران و معاملهگران بينالمللی به صورت حرفهاي و نظارت شده تعیین میشود. این یک بازار حرفهای و نظارت شده انرژی است ولی به آن نمیتوان بورس انرژی گفت. چون در قالب تعریف بورس نمیگنجد. بورس بینالمللی يعني محیطی که عرضهكنندهها از سراسر جهان محصولات خود را در اين محيط عرضه كنند و تقاضاكنندهها از سراسر جهان محصولات مورد تقاضاي خود را در این محیط فراهم كنند. يكي از عرضهكنندهها هم میتواند نهادهای دولتی مثل شركت ملي نفت و دیگر نهادهای دولتی عرضه کننده محصولات انرژی باشند.
اگر بتوانیم فضایی را فراهم كنيم كه تمام عرضهكنندههای نفت و محصولات انرژی در حوزه خليج فارس در این محیط محصولات خود را عرضه كنند و تقاضاكنندگان هم در همین محيط محصولات مورد نیاز خود را بخرند، به نظرم بسيار حركت خوبي خواهد بود. به نظر بنده در حال حاضر ابتدا لازم است تا تالار معاملات انرژی در کشور طراحی شود تا زمینهای برای تاسیس بورس انرژی در منطقه به وجود آید.