اتاق خبر - در این گفت و گو که در شماره شنبه 25 اردیبهشت 1395 خورشیدی با استاد اقتصاد دانشگاه تهران منتشر شد، می خوانیم: جان کری روز پنجشنبه با نمایندگان عالی بانک‌های اروپایی برای متقاعد کردن آنها برای سرمایه‌گذاری در ایران در لندن دیدار کرد. در خصوص این دیدار گفت‌وگویی با آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران داشته‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید.
** هم فیلیپ هاموند و هم جان کری گفته‌اند که امریکا نمی‌خواهد مانع از سرگیری روابط میان ایران و بانک‌های اروپایی شود. چقدر چنین اظهاراتی با واقعیت منطبق است؟
اروپا و امریکا هرچند در مسائل سیاسی متحد هستند و موضع‌گیری‌های بین‌المللی تقریبا مشترکی با یکدیگر در خصوص مسائل مختلف دارند اما در مسائل اقتصادی در بازارهای مختلف جهانی رقیب یکدیگر محسوب می‌شوند. به‌طور مثال، در مساله هسته‌ای ایران با آنکه اروپایی‌ها از نظر اقتصادی از داشتن روابط با ایران منفعت‌هایی داشتند اما به دلیل موضع نزدیک اروپا و امریکا در خصوص برنامه هسته‌ای ایران، آنها مشترک عمل کردند و شاهد اتحاد آنها در اعمال تحریم و اجرای آن بودیم.
به عبارتی، امریکا توانست اروپا را مجاب کند و به آنها بقبولاند که ایران را تحریم کنند اما با دستیابی به توافق هسته‌ای و آغاز دوران پساتحریم، اروپا و امریکا درخصوص مسائل ایران رقیب یکدیگر محسوب می‌شوند. امریکایی‌ها انتظار داشتند که با دستیابی به برجام راه برای ورودشان به بازار ایران و همچنین گفت‌وگو در سایر مسائل هموار شود اما با پاسخ منفی ایران روبه‌رو شدند و حتی شاهد بودیم که دستور بازفرستادن اجناس امریکایی داده شد.
در این شرایط امریکایی‌ها بی‌میل نیستند تا فرصت‌های لازم برای هموار کردن همکاری‌های اروپا با ایران فراهم نشود یا حداقل این پروسه با تاخیر شروع شود. از طرف دیگر، من فکر می‌کنم بانک‌ها و سرمایه‌گذاران اروپایی همچنان در حال سنجیدن شرایط و شناخت محیط اقتصادی ایران و منتظر هستند تا ببینند که آیا برجام در ایران و جامعه بین‌المللی تثبیت می‌شود یا خیر؟ آنها منتظر هستند تا ببینند که آیا امریکا پرونده جدیدی برای ایران باز می‌کند یا خیر، منتظر هستند که ببینند آینده امریکا چه می‌شود و رییس‌جمهور بعدی امریکایی‌ها کیست.
با این وجود، برجام موجب برچیده شدن تحریم‌ها شده و همانطور که آقای کری گفته منعی برای همکاری با ایران نیست اما بانکدار اروپایی همچنان احساس نامطمئنی می‌کند. ما شاهد هستیم که امریکایی‌ها در ماه‌های گذشته موضع‌گیری‌هایی می‌کنند که واکنش مقامات ایرانی را موجب می‌شود و همین مساله، نگرانی‌های اروپایی‌ها را بیشتر می‌کند.
**چرا دستیابی و اجرای برجام نتوانسته است تا چشم‌انداز همکاری با ایران را برای اروپایی‌ها فراهم کند؟
برجام، توافقی میان ایران و شش قدرت جهانی در خصوص مساله هسته‌ای بوده است و قرار نبوده و نیست که دیگر اختلافات میان طرفین با این توافق از بین برود. ما دیدیم که پس از دستیابی برجام، هم ایران و هم امریکا گفتند که همچنان اختلافات‌شان باقی است و امریکایی‌ها گفتند به اعمال فشار علیه ایران در خصوص مسائل دیگر مانند حقوق بشر، تروریسم و مسائل منطقه‌ای ادامه می‌دهند.
اینکه ایران هر اقدامی بکند و بعد امریکایی‌ها واکنشی از خود نشان بدهند و آن را تهدید تلقی کنند و دست به بزرگنمایی آن بزنند و تهدید به تحریم کنند، موجب می‌شود تا اروپایی‌ها نامطمئن شوند، احساس ناامنی کنند و در فضای تعلیق و شرایط پا در هوا بودن قرار بگیرند. من فکر می‌کنم لازم است مقامات ایران و امریکا اکنون با یکدیگر رایزنی‌هایی داشته باشند و سقفی برای این نوع واکنش‌ها تعیین کنند.
** هاموند از شکاف میان تعهد امریکا برای اجرای برجام و دادن دسترسی به ایران سخن گفته است. این شکاف از طریق چه سازوکارهایی پر خواهد شد؟
بهترین راه این است که ایران خود را مُصر به اجرای برجام نشان دهد و به سرمایه‌گذاران خارجی این اطمینان را بدهد که تحت هر شرایطی برجام تداوم می‌یابد. از سوی دیگر، ما به یک دیپلماسی سنگین اقتصادی برای رایزنی با کشورهای مختلف نیاز داریم تا اعتمادسازی ایجاد شود. از سوی دیگر، رایزنی فشرده با امریکایی و اعمال فشار به آنها می‌تواند موجب شود تا آنها هم گام‌هایی بردارند، کماآنکه فشارهای گذشته امروز جواب داده و امریکایی‌ها چنین اظهاراتی را بیان می‌کنند. با این رایزنی‌ها می‌توان یک درک مشترک را ایجاد کرد و مانع از گروکشی توسط امریکایی‌ها شد.
**کری چندی پیش گفته بود که بانک‌های اروپایی رغبتی برای همکاری با ایران ندارند و این عدم رغبت را به گردن امریکا می‌اندازند. تا چه اندازه این ادعا قابل قبول است؟
ممکن است امریکای امروز مانند امریکا چند سال پیش مبلغ آن فضای سنگین روانی تحریم و عدم همکاری با ایران نباشد اما همان فضای تعلیق و ترس از جریمه شدن وجود دارد. بانک‌ها برای سرمایه‌گذاری و ورود نیازمند یک فضای امن و محیط با ثبات هستند. اگر برجام یا تحریمی هم وجود نداشت، باز نیازمند به این امنیت بودیم.
صرف بیان اینکه امریکا مانعی برای همکاری شما با ایران نمی‌شود، موجب مطمئن شدن اروپایی‌ها نمی‌شود. وقتی سایه نقض برجام و کنار گذاشته شدن آن توسط امریکا وجود دارد، ترس برای همکاری با ایران همچنان باقی می‌ماند. البته ما هم نیازمند هستیم تا گفت‌وگوهای بیشتری را با اروپایی‌ها داشته باشیم. ما حدود ١٠ سالی با اروپا همکاری مالی و تجاری نداشتیم و همکاری مجدد میان ما و آنها هم زمانبر است.
با دستیابی به برجام و برداشته شدن تحریم‌ها، اروپایی‌ها راغب به همکاری با ایران هستند اما اینکه انتظار داشته باشیم که یک‌ساله این رابطه برقرار می‌شود و همه‌چیز حل می‌شود، انتظار درستی نیست. آنها هم‌اینک در مرحله شناخت و کسب اعتماد هستند. همه‌چیز هم دست دولت نیست. من فکر نمی‌کنم سرمایه‌گذاران داخلی ما هم گام جدی برای ارتباط‌گیری برداشته باشند. تا وقتی این گام‌ها برداشته نشود، سرمایه‌گذاران هم وارد ایران نمی‌شوند.
** آسوشیتدپرس می‌گوید بانک‌های اروپایی از امریکا درخواست کرده‌اند تا ضمانت کتبی برای همکاری با ایران بدهد اما وزارت خزانه‌داری امریکا از چنین اقدامی خودداری کرده است. چرا با وجود اظهارات علنی مقامات امریکایی، وزارت خزانه‌داری این کشور از دادن ضمانت کتبی استنکاف می‌ورزد؟
من معنای دادن ضمانت از سوی امریکا را درک نمی‌کنم. آنها چه چیزی را می‌خواهند هنگامی که وزیر امور خارجه امریکا چنین اظهاراتی را بیان می‌کند. این درخواست ضمانت بی‌معناست و من آن را زیاده‌خواهانه می‌دانم. در واقع، این اقدام نوعی گروکشی و کسب امتیاز است. دادن ضمانت از سوی یک کشور به بانک‌های کشورهای دیگر با عرف اقتصادی جور درنمی‌آید؛ ضمن اینکه امریکا و اروپا در مسائل اقتصادی رقیب یکدیگر هستند و امریکا نمی‌خواهد از رقیب خود در این عرصه عقب بیفتد.
** ایران برای رفع نگرانی‌های بین‌المللی و ایجاد رغبت برای همکاری با تهران، چه اقداماتی باید انجام دهد؟
مهم‌ترین راهی که ایران می‌تواند از طریق آن اروپایی‌ها را راغب به سرمایه‌گذاری کند، ایجاد اعتمادسازی است و این به وجود نمی‌آید مگر با یک دیپلماسی فشرده و برنامه کاری. نمی‌توان صرف برجام انتظار داشت که اروپایی‌ها به ایران بیایند.
برجام تحریم‌ها را برمی‌دارد ولی نمی‌گوید که کشورهای دیگر بیایید در ایران سرمایه‌گذاری کنید. همچنین عدم شفافیت اقتصاد ایران نیز در این مساله تاثیرگذار است. لازم است تا ما برنامه خودمان را برای توسعه اقتصادی در اختیار آنها قرار دهیم. از طرفی لازم است تا تمامی نیروهای داخلی هم در این باره به یک وحدت و همسویی برسند، یعنی چنان حرف نزنیم یا عمل نکنیم که سرمایه‌گذاران خارجی بترسند که در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند یا نگران عدم پایبندی با ایران باشد.
*منبع: روزنامه اعتماد
94110
