اتاق خبر: باغ موزه قصر موزه‌ای زیبا و تاریخی در خیابان شریعتی، خیابان پلیس و میدان پلیس تهران است که اولین صفحات تاریخچه آن به فتحعلی شاه قاجار مربوط می‌شود. وی در سال ۱۱۷۷ هجری شمسی مصادف با دومین سال سلطنتش دستور داد تا در خارج از تهران قصری برایش بسازند. با صدور این دستور در مکان فعلی موزه قصر، عمارتی بزرگ متشکل از اندورنی، کلاه فرنگی و استخر ساخته شد. اما ناصرالدین شاه چندان علاقه‌ای به این قصر نداشت و با دستور وی این مکان جایی برای اردوی سالیانه قوای قزاق شد و این اقدام شروعی بر کاربرد نظامی این منطقه به حساب می‌آید. در دوران مظفرالدین شاه نیز این باغ به دست اداره ژاندارمری افتاد و کاربردش را از دست داد و تبدیل به ویرانه‌ای شد که باران و اتفاقات طبیعی نیز به از بین رفتن آن دامن می‌زد.
زندان شهربانی یا همان نظمیه در تهران در دوران ریاست سوئدی‌ها بر این اداره در محل شهربانی قرار داشت که موقعیت فعلی آن بخشی از وزارت امور خارجه کنونی در میدان توپخانه است. این زندان از دو یا سه اتاق کوچک به همراه چند اتاق و زیرزمین برای زندانیان عمومی تشکیل شده بود که با شروع به کار حکومت رضا شاه این زندان‌ها کافی نبودند و به همین دلیل رئیس شهربانی آن زمان، سرتیپ درگاهی، دستور داد تا مکانی برای تأسیس زندان جدید در نظر گرفته شود و قصر قاجار (که در آن زمان تبدیل به خرابه شده بود) برای این کار انتخاب شد. در آن زمان فرآیند ساخت این زندان شروع شد و در ۱۱ آذر ۱۳۰۸ زندان قصر که دارای ۱۹۲ اتاق برای ۸۰۰ زندانی بود توسط رضا شاه افتتاح شد. البته باید بدین نکته نیز توجه داشت که زندان مذکور تا زمان ساخت زندان اوین اولین و تنها زندان متمرکز در تهران بود. البته در این مدت نیز توسعه زندان قصر ادامه داشت تا اینکه در دوران پس از انقلاب اسلامی، زندان مذکور تبدیل به مکانی برای نگهداری زندانیان غیرسیاسی شد. اگر از سوی دیگر به این ماجرا نگاه کنیم، رضاخان فردی بود که در تهران زندانی رسمی داشت و برای انجام این فکر معمار مشهور روسی با نام نیکولا مارکوف را برای طراحی این زندان آورد و این وظیفه را به وی محول کرد.
همان‌طور که گفته شد در این زندان ۱۹۲ اتاق برای نگهداری زندانیان وجود دارد که در این بین ۹۶ اتاق پنج نفره بودند و باقی ساختاری انفرادی داشتند. البته در این مجموعه مریضخانه نیز وجود داشت که از ۶ اتاق ۶ تخته و ۱۶ اتاق ۱ تخته تشکیل شده بود.
نکته جالب در خصوص تاریخچه این زندان به مؤسس آن باز می‌گردد. سرتیپ درگاهی کسی بود که نیاز به زندان جدید را مطرح کرد و در زمان افتتاح آن توسط رضا شاه، از شاه کشور دعوت کرد تا درون یکی از سلول‌های زندان بیاید و همین عاملی شد تا رضا شاه به مدت دو روز وی را در زندان ساخته خودش زندانی کند و سرتیپ درگاهی یکی از اولین زندانیان زندان قصر به حساب می‌آید.
زندان قصر شکلی دایره‌ای و سه طبقه دارد و دلیلش این بود که بالکن‌های آن که با نرده پوشانده شده بودند مکانی برای ورود هوا به داخل زندان باشند و همین عاملی می‌شد تا هوای داخل زندان در زمستان‌ها بسیار سرد و در تابستان‌ها بسیار گرم باشد.
لازم به ذکر است که این موزه در حال حاضر از بخش‌های متنوعی نظیر کافی شاپ، حسینیه، رستوران، باغ‌های ایرانی (با گیاهان متنوع)، زورخانه و موارد این چنینی تشکیل شده است.
زندانیان معروف
در زندان قصر افراد مشهور زیادی زندانی شده‌اند که در این بین می‌توان به قوام‌السلطنه، صارم‌الدوله، صولت‌الدوله، عبدالحسین تیمورتاش، بزرگ علوی و علیمردان خان بختیاری، محمد فرخی یزدی و دکتر تقی ارانی زندانی اشاره کرد. بزرگ علوی نیز سرگذشت سال‌های زندانی بودن خود و دیگر زندانیان را در کتابی به نام «۵۳ نفر» به رشته تحریر کشیده است.
همان‌طور که گفته شد این زندان در دوران پهلوی نیز استفاده می‌شد و در این مدت چهره‌های اسلامی بسیاری نظیر آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، آیت‌الله طالقانی، مهدوی کنی، محمدتقی شریعتی، اکبر هاشمی رفسنجانی، مرتضی مطهری و شهید باهنر در این مکان زندانی بودند. البته برخی از اخبار حاکی از این هستند که امام خمینی نیز چند روزی را در این زندان سپری کرده است. در دوران بعد از انقلاب اسلامی این مکان همچنان کاربرد قبلی (زندان) را داشت و امیر‌عباس هویدا یکی از زندانیان آن بود. بسیاری از زندانیان اعدامی رژیم پهلوی نیز در این مکان نگهداری می‌شدند.
سید فرهاد نامی، یکی از مخالفان شاه، توانست بزرگ‌ترین و البته معروف‌ترین فرار را از این زندان در سال‌های پیش از انقلاب داشته باشد و در زمان محمدرضا شاه، اشرف دهقان نیز توانست از زندان مذکور فرار کند. مدتی پیش از انقلاب اسلامی نیز در‌های زندان قصر توسط زندانیان باز شدند و زندانیان بخشی از دیوار‌های آن را نیز تخریب کردند. دو آمریکایی متهم به اختلاس نیز در بین فراری‌های زندان قصر بودند که داستان فرارشان را نویسنده آمریکایی با نام کن فالت نوشته است و البته فیلمی از روی این داستان با نام فرار عقاب‌ها ساخته شده است.
منبع: کجارو
94104
