جدال بر سر این مسئله پس از آن بالا گرفته است که جاناتان هنیگ، سفر آمریکا در ازبکستان گفت که واشنگتن و تاشکند توافق کرده‌اند که هواپیما و بالگردهای ارتش پیشین افغانستان در ازبکستان بماند.
وزارت دفاع طالبان با نشر اعلامیه‌‌ای، این توافق را «معامله» خوانده و گفته است که «هر نوع معامله ی در رابطه به سرنوشت هلیکوپترها و طیاره های افغانستان در ازبکستان، غیر قابل قبول است.»
این وزارت افزوده است که «با وضاحت اعلام می دارد که ایالات متحده امریکا حق اهدا و مصادره اموال مردم افغانستان را ندارد.»
وزارت دفاع طالبان از ازبکستان نیز خواسته است که از «هرنوع معامله» در این مورد خودداری کند.
این وزارت از ازبکستان خواسته است که «با توجه به حسن همسایه داری تصمیم عاقلانه‌ی را پیش گرفته» و در تسلیم دهی این طیاره‌ها به طالبان همکاری کند.
طالبان پیش از این نیز بارها خواستار استرداد این بالگردها و هواپیماها به این گروه شده‌اند، اما آمریکا می‌گوید که افغانستان مالک این هواپیما و هلیکوپترها نیست و تنها برای استفاده در اختیار ارتش پیشین این کشور گذاشته شده بود.
«این هواپیماها چه زمانی به ازبکستان منتقل شدند؟»
هواپیماها و بالگردهای نظامی که اکنون مورد مناقشه است، در ماه اوت سال ۲۰۲۱ میلادی به ازبکستان منتقل شدند.
این هواپیماها و بالگردها را خلبان‌های ارتش پیشین افغانستان در روزهای سقوط نظام جمهوری و تسلط دوباره‌ی طالبان به سمت ازبکستان به پرواز درآوردند و در نهایت در آن‌جا فرود آمدند.
بر اساس آماری که دولت ازبکستان منتشر کرده است، خلبانان ارتش پیشین افغانستان تعداد ۴۶ هواپیما و هلیکوپتر نظامی را به این کشور منتقل کردند.
مشخص نیست که در میان بالگردهای موجود در ازبکستان سه هلی‌کوپتری که اشرف غنی، رئیس جمهور فراری افغانستان و همراهانش را در روز ۱۵ اوت به ازبکستان منتقل کرد، نیز هست یا نه.
این هواپیماها و هلیکوپترها را آمریکا در مقاطع مختلف در اختیار ارتش پیشین افغانستان قرار داده بود تا از آن در جنگ علیه طالبان استفاده شود، اما بر اساس روایت‌های که پس از امضای توافقنامه دوحه، آمریکا حتی کمک‌های فنی خود به نیروی هوایی افغانستان را متوقف کرد و بسیار به ندرت از این هواپیماها برای سرکوب طالبان استفاده شد.
در سه سال اخیر که این هواپیماها به ازبکستان منتقل شده‌اند، سرنوشت آن در هاله‌ای از ابهام بوده است و تا اکنون روشن نیست که در نهایت سرنوشت این هواپیماها چه خواهد شد.
تعدادی از هواپیماها و بالگردهای نظامی ارتش پیشین افغانستان به تاجیکستان نیز منتقل شده‌اند و سرنوشت مشابهی دارند.
«چرا آمریکا می‌خواهد این هواپیماها در ازبکستان بماند؟»
اظهارات سفیر آمریکا در تاشکند نشان می‌دهد که ایالات متحده تمایل دارد این هواپیماها همچنان در ازبکستان و همچنین تعدادی دیگر در تاجیکستان باقی بماند.
بر اساس گزارشی که در سال ۲۰۲۲ نشریه «پولیتیکو» منتشر کرده، آمریکا تمایل دارد در ازای تعهدات ازبکستان و تاجیکستان در راستای مبارزه با تروریسم، این هواپیماها را به این دو کشور واگذار کند.
در گزارش این رسانه به نقل از منابعی در دولت آمریکا آمده است که این کشور تمایل دارد دست‌کم ۵۰ فروند هواپیما و بالگرد ارتش پیشین افغانستان را به این دو کشور واگذار کند.
این نشریه به نقل از یک مقام ارشد وزارت دفاع آمریکا و یکی از دستیاران کنگره این کشور نوشته است که »در پشت صحنه، مقامات ایالات متحده بی‌سروصدا در تلاش هستند تا از این هواپیماها به عنوان اهرمی برای به دست آوردن جای پایی در منطقه استفاده کنند.»
مقام وزارت دفاع آمریکا به پولیتیکو گفته است: «هدف اژ ارائه‌ی تعدادی از هواپیماها به دولت‌های ازبکستان و تاجیکستان در ازای یک توافق غیررسمی برای “تعمیق روابط امنیتی ما” در زمینه امنیت مرزی و مبارزه با تروریسم است.»
پولیتیکو افزوده است که این توافق می‌تواند شامل هر چیزی باشد؛ از افزایش اشتراک‌گذاری اطلاعات تا در درازمدت تا استقرار نیروها یا هواپیماها در آن کشورها به‌عنوان یک پایگاه منطقه‌ای برای نظارت بر فعالیت‌های تروریستی در افغانستان، چیزی که دولت بایدن تلاش کرد و نتوانست قبل از خروج از افغانستان به آن دست یابد.»
با توجه به این گزارش‌ها، به‌نظر می‌رسد که دسترسی طالبان به این هواپیماها دشوار باشد، هرچند که محمد یعقوب مجاهد، سرپرست وزارت دفاع این گروه گفته بود تا این هواپیماها را بازگردانیم «آرام نمی نشینیم.
