مناظره علمی با موضوع «جایگاه زن در نظام معرفتی امام خمینی(س)» توسط دفتر امور بانوان مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) برگزار شد.
به گزارش اتاق خبر به نقل از جماران، نیره قوی، رئیس پژوهشکده فرهنگ و دین، در این نشست گفت: حضرت امام قبل از اینکه «امام خمینی» مورد خطاب قرار بگیرد فیلسوفی و فقیهی توانا و اندیشمند بودند. اما امروز او را امام خمینی(س) می‌نامیم چرا که به راستی در تحول اجتماعی کشور و تبدیل حکومت پهلوی به جمهوری اسلامی نقش امامت را داشتند. بسیاری از فقها نوشتند و می‌نویسند، ولی هیچگاه در عرصه عمل و تشکیل حکومت نتوانستند آن سیره عملی را داشته باشند.
وی با تأکید بر اینکه حضرت در این نقطه میان فقهای معاصر بی‌بدیل هستند، تصریح کرد: اینکه آنچه گفتند را عمل کردند، نقطه قوت حضرت امام است و به نظرم تفاوتشان با فقهای دیگر که در سیره‌شناسی و بررسی اندیشه ایشان خیلی مؤثر است.
نیره قوی افزود: اگر اجزاء اندیشه امام را برداریم و بگوییم امام راجع به حجاب، زن، دیه زن، فقاهت زن و اجتهاد زن این نظر را دارد، به نظرم یک ظلم است. وقتی یک سیستم را در نظر می‌گیریم، اجزاء آن در هماهنگی با هم معنا پیدا می‌کنند. ما می‌خواهیم اندیشه امام را با یک اصل منطقی یعنی «نظام مندی» بررسی کنیم. در غیر این صورت اگر یک موضوع یا شبهه را از اندیشه امام یا سایر بزرگان بیرون بکشیم بدون توجه به نظام‌مندی اندیشه، نتیجه درستی نمی‌گیریم و چه بسا دچار پارادوکس فکری یا تناقض اندیشه‌ای می‌شویم.
وی ادامه داد: نکته دوم این است که در هر اندیشه و نظام فکری بدیهیاتی هست که در جای دیگر اثبات شده است. این گونه نیست که ما امروز به اثبات مبانی توحیدی اندیشه امام بپردازیم. مبانی توحیدی اندیشه امام اثبات شده و جزء بدیهیات است. وقتی ما سراغ شناخت اندیشه می‌رویم، ابزار معرفت آن اندیشه باید مدنظر ما باشد. در نگاه علمای اسلامی از جمله حضرت امام شناخت در شناخت جهان، انسان و تکلیف انسان بدیهیاتی دارد. من به این بدیهیات رجوع می‌کنم اما در صدد تبیین آنها بر نمی‌آیم.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و دین گفت: بدیهی است که امام در هستی‌شناسی خودشان خدا را حق مطلق می‌بینند. کلیدی‌ترین نکته اندیشه امام این است که هر موقع ایشان از خدا سخن می‌گویند ما حق مطلق ببینیم. امام با این نگاه وارد تبیین، توصیف و تجویز می‌شود. رکن اندیشه امام این است که جهان بر اساس تدبیر و هدفمند آفریده شده و مثل اندیشه غرب نیست که از تطور شروع می‌شود و نهایتا به پوچ‌گرایی، فردگرایی و نگاه لیبرالی می‌رسند.
وی با اشاره به اینکه متحجرین به خاطر فلسفه گفتن مشقات بسیاری را برای امام شکل دادند، اظهار داشت: از زمانی که فقیه می‌شود و با ظلم زمانه مخالفت می‌کند تا زمانی که در تبعید هستند، در نظام فکری امام جهان هدفمند است؛ و حق این هدفمندی را تبیین کرده و انسان‌ها یا این حق مطلق را می‌شناسند و شاکر هستند و یا کافر هستند. به نظرم این دو رکن نگاه حضرت امام به هستی است.
نیره قوی تأکید کرد: امام خمینی(س) انسان به ما هو انسان را در جایگاه خلیفة الله می‌نشانند. یعنی در نگاه حضرت امام فطرت و نفس زن و مرد مشترک است. فرصت‌های زیادی از جمله رشد، تعالی و به اوج رسیدن در اختیار این انسان است و فرصت دستیابی به حیات طیبه را دارد. این انسان آزاد و مختار است. فکر می‌کنم حد و حدود این آزادی در اندیشه امام می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد.
وی با تأکید بر اینکه مساوی بودن زن و مرد در نگاه حضرت امام با تساوی غربی و لیبرالی اشتباه نشود، تصریح کرد: مساوی بودن در انسانیت زن و مرد است. در منظومه اندیشه امام این طور نیست که انسان رها آفریده شده باشد. پیاده‌سازی عدالت از جمله مسئولیت‌های انسان است اما درجات دارد؛ گاهی انسان در نقش نبی و گاهی در نقش رهبری یک جامعه است و گاهی هم به عنوان یک انسان عادی وظیفه امر به معروف دارد.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و دین با اشاره به اینکه در دیدگاه حضرت امام زن دارای نقش‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی است، اظهار داشت: حتی حضرت امام می‌فرمایند من زنان را به عنوان رهبر قبول دارم. نکته‌ای که حضرت امام خیلی تأکید می‌کنند این است که زنان در کسب فرصت‌ها آزاد هستند؛ پس در مشاغل مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هم آزاد هستند و هم طبق اصول ۲۰ و ۲۱ قانون اساسی، نظام وظیفه دارد زمینه‌ساز ارتقاء، رشد و تعالی زنان در ابعاد مختلف را فراهم کند. اما برای زنان و مردان یک شرط هست و آن «رعایت عفت» است.
وی با تأکید بر اینکه «رعایت عفت» اعم از زن و مرد است، گفت: شرط حضور اجتماعی و ایفای نقش زنان «رعایت حجاب» است. این تنها شرطی بود که من از دیدگاه حضرت امام استخراج کردم. دیدم برخی افراد نقش مادری و همسری را هم اضافه می‌کنند؛ من در نوشته‌های حضرت امام تصریح این را ندیدم.
محمد منصورنژاد، مدیر دین‌پژوهشی انجمن علمی مطالعات صلح ایران، نیز در این نشست گفت: اینکه متفکر باید منظومه فکری داشته باشد، حرف درستی است. اما نکته این است که آیا اجزای این منظومه با هم سازگار هستند؟ من هفت جلد از کتاب‌های فلسفی و عرفانی امام را تحلیل محتوا کردم. در فرانسه راجع به آزادی از امام سؤال می‌کنند. آنجا امام می‌فرمایند من انسان را در راستای خدا می‌بینم؛ من آزادی بشر را از آنجا می‌گیرم. اگر واقعا آزادی و برابری ما ریشه در توحید دارد، آیا نباید تکه‌های حقوقی و سیاسی با آن منظومه سازگار باشد؟! دست کم این است که نباید تعارض داشته باشد.
وی تأکید کرد: اگر انسان برابر و آزاد است، چرا باید پدر برای ازدواج یک دختر تصمیم بگیرد؟ مگر در نفس با هم برابر نیستند؟ دیدگاه فقهی امام که در استفتائات، تحریرالوسیله و توضیح المسائل آمده، همان حرف‌های قدما است و خیلی نوآوری خاصی ندارد. البته در استفتائات نکاتی دارد، ولی به زنان که می‌رسد، اتفاقا خیلی هم نوآوری ندارد؛ حتی استفتائاتی که بعد از انقلاب گرفته شده است. یعنی در استفتائات هم امام خیلی از فقه سنتی و اجتهاد مصطلح بیرون نیامده است.
منصورنژاد با تأکید بر اینکه جملات صحیفه امام در مورد زن خیلی زیباست، افزود: این جملات در استفتائات و تحریرالوسیله نیست. ایشان در کتاب استفتائاتی که سال ۱۳۷۲ منتشر شده، می‌گوید زن بدون اجازه شوهر نباید از منزل خارج شود(استفتائات، جلد ۳، صفحه ۳۴۵). اما سؤال من این است که آیا مواضع فقهی امام با مواضع حکومتی ایشان سازگار است؟ در موارد متعدد، از جمله در بحث زنان، نشان می‌دهم که سازگار نیست. وقتی به عنوان حاکم مستقر شدند نکاتی را فرمودند که من در رساله دکتری خود به آن پرداختم و گفتم، «اندیشه امام خمینی(س) فرا سنتی است». یعنی مواضع سیاسی و حکم حکومتی امام از سنتی‌ها فراتر می‌رود.
وی با تأکید بر امکان استفاده از اصول اندیشه امام در دوران جدید، افزود: واقعا امام از نظر شخصیتی اگر نگویم بی‌نظیر، واقعا کم‌نظیر بود و مقاصد بلندی داشت. شنیدن این جمله در ایران خیلی مهم بود که «میزان رأی ملت است». من یادم هست که همایشی در قم برگزار شد و سه روز افراد مختلف در مورد تأثیر زمان و مکان در فقه حرف زدند. یعنی یک فقه بسته شده را امام با این نگاه باز کرده است.
