ظهور دو عامل مهم جهاني‌سازي و آزاد‌سازي در كنار يكديگر تاثيرات زيادي بر صنعت هواپيمايي ايران و جهان گذاشته است و اين تغييرات اين صنعت را عميقا تحت تاثير قرار داده است. بروز جهاني‌سازي بستر بسيار مهم و با ارزشي را از نگاه بازار و مشتريان بالفعل و بالقوه براي شركت‌هاي هواپيمايي در عرصه جهاني آماده ساخته است
اعتماد- گزارش‌ها از رشد 240 درصدي ورود گردشگران اروپايي به ايران خبر مي‌دهد؛ موضوعي كه اگر ادامه يابد به رونق اشتغال و درآمد در كشور منتهي مي‌شود. اين اخبار به خوبي نشان مي‌دهد كه حالا با چراغ سبز گردشگران خارجي صنعت گردشگري ايران وارد مرحله تازه‌يي شده است. ديگر از فضاي هراس گذشته خبري نيست و آن احساس ناامني نيز از بين رفته است
تهران، شب، ساعت دو
سكوت همه جا را فرا گرفته است؛ در دل تاريكي شب، نوربيلبوردهاي بزرگ در كنار بزرگراه‌هاي كلانشهر تهران نگاه هر بيننده‌يي را جذب مي‌كند، روي بيلبوردهاي چند ده متري تهران، برند شركت‌هاي بزرگ هواپيمايي خارجي و خطوط هوايي بزرگ نقش بسته است كه هر روز دامنه نفوذ‌شان در بازار صنعت هوايي ايران افزايش مي‌يابد.
در وراي سكوت سنگين شب تهران، بازار نوظهوري در حال شكل‌گيري و توسعه است كه از دل تحريم و رفع تحريم درآمده و پيش‌قراولان آن شركت‌هاي خارجي هستند.
صنعت هوانوردي به عنوان موتور توسعه اقتصادي و فاكتور مهم در توسعه پايدار كشورها در حوزه‌هاي اجتماعي، سياسي و فرهنگي قلمداد مي‌شود. بازوي اصلي اين صنعت شركت‌هاي هواپيمايي هستند كه مسووليت عمليات بهره‌برداري از هواپيماها را بر عهده دارند و بقا و اقتصاد صنعت رابطه مستقيم با موفقيت شركت‌هاي هواپيمايي دارد.
به‌طوري كه هر زمان شركت‌هاي هواپيمايي موفق بوده‌اند به‌طور قطع صنعت (فرودگاه‌ها، شركت‌هاي هلدينگ، صنايع هوا فضاي مرتبط با هوانوردي، صنايع وابسته و...) موفق بوده است و علاوه بر آن اقتصاد كل كشورها نيز تحت تاثير موفقيت صنعت هوانوردي قرار گرفته است.
گو اينكه بسياري از شاخص‌هاي رفاهي و فرهنگي در مناطق مختلف هر كشوري با توسعه شبكه پروازي كه مرهون موفقيت شركت‌هاي هواپيمايي است، توسعه مي‌يابد.
در عين حال ظهور دو عامل مهم جهاني‌سازي و آزاد‌سازي در كنار يكديگر تاثيرات زيادي بر صنعت هواپيمايي ايران و جهان گذاشته است و اين تغييرات اين صنعت را عميقا تحت تاثير قرار داده است. بروز جهاني‌سازي بستر بسيار مهم و با ارزشي را از نگاه بازار و مشتريان بالفعل و بالقوه براي شركت‌هاي هواپيمايي در عرصه جهاني آماده ساخته است و از طرف ديگر توافقنامه‌هاي پي در پي كشورها براي برداشتن موانع قانوني داخلي و خارجي براي بسط زير‌ساخت‌هاي تجارت آزاد در كشورها و مناطق مختلف جهان، فرصت بسيار مهمي را پيش روي شركت‌هاي هواپيمايي قرار داده است، چرا‌كه شركت‌هاي هواپيمايي براي بقا و توسعه در اين محيط بايد استراتژي‌هاي نوآورانه را براي مطابقت با تغييرات بازار، رشد رقابت و ميزان تقاضا تدوين و اجرا مي‌كنند.
ورود مهمان‌هاي خارجي
شايد همين امر موجب شد تا در ماه‌هاي پاياني سال 90 بارها و بارها از زبان علي نيكزاد، وزير راه و شهرسازي وقت پرواز ايرلاين‌هاي خارجي در آسمان ايران را بشنويم كه با حمايت از اين ايرلاين‌ها ورود اين ايرلاين‌ها را به نوعي موجب ايجاد بازار رقابتي براي ايرلاين‌هاي داخلي مي‌دانست. هر چند در آن زمان تنها نام ايرلاين‌هاي اماراتي و قطري به گوش مي‌رسيد و كمتر از ايرلاين‌هاي اروپايي اسمي برده مي‌شد اما عزم جدي وزير وقت دولت دهم به خوبي نشان داد كه دير يا زود آسمان ايران محل عبور هواپيماهاي ديگر خواهد شد.
در آن زمان اين موضوع با واكنش تند ايرلاين‌هاي داخلي كه در كوران تحريم‌هاي غربي قرار گرفته بودند و همواره به دليل تنگ‌نظري‌هاي غربي امكان نوسازي هواپيماهاي خود را نداشتند، مواجه شد.
در آن زمان ايرلاين‌ها داخلي بارها اعلام كردند كه ورود ايرلاين‌هاي خارجي موجب خواهد شد تا بازار پروازهاي داخلي در اختيار هواپيماهايي قرار گيرد كه هم خدمات بهتري دارند و هم نو هستند. كابوس هواپيماهاي كهنه ايرلاين‌هاي داخلي در كنار كمبود منابع مالي ايرلاين‌هاي داخلي براي ارايه خدمات بهتر موجب شد تا در آن زمان وزير راه و شهرسازي در واكنش به فشارايرلاين‌هاي داخلي اعلام كند كه «ايرلاين‌هاي قطري و اماراتي در خطوط محدود و تنها با ارايه خدمات بهتر مي‌توانند به فعاليت در ايران بپردازند.»
اين امر موجب شد تا در آن مقطع سكوت خاصي براي حضور ايرلاين‌ها خارجي در ايران حاكم شود، گو اينكه توافقي پنهان ميان ايرلاين‌هاي داخلي و مسوولان وزارت راه برقرار شد كه ديگر حضور اين ايرلاين‌ها به عنوان خطري براي صنعت هوايي ايران محسوب نمي‌شود.
حال بعد از گذشت سه سال از آن روزها مجددا بحث ايرلاين‌هاي خارجي مطرح مي‌شود و اين‌بار حضور ايرلاين‌هاي خارجي نه در لفافه كه به روشني در بيلبوردهاي تبليغاتي در سطح شهر ديده مي‌شود. در بهمن ماه سال 90 اگر چه تنها نام قطري‌ها و اماراتي‌ها براي پرواز در آسمان ايران به گوش مي‌رسيد اما اين روزها، اوكرايني‌ها گوي سبقت را از عرب‌هاي خليج فارس ربوده و به راحتي در سطح شهر به تبليغ ايرلاين خود مي‌پردازند.
صيد مسافران ايراني
تبليغي كه نه تنها بر ارايه خدمات متفاوت كه بر بليت ارزان‌تر از ايرلاين‌هاي داخلي نيز استوار است. اين در حالي است كه ايرلاين‌هاي داخلي با قيمت‌هاي بالايي بليت مي‌فروشند و خدمات چنداني را هم به مسافران ارايه نمي‌كنند، اما ايرلاين‌هاي خارجي در ايران، مسافران را با بليت‌هاي ارزان قيمت در زمان‌هاي پرتردد جذب مي‌كنند.
بيش از سه ماه است كه يك ايرلاين اوكرايني به‌صورت چراغ خاموش از سازمان هواپيمايي مجوز پرواز گرفته و به خاطر قيمت مناسب بليت‌هايش با استقبال زيادي از سوي مسافران ايراني روبه‌رو شده است. در واقع نرخ بليت‌هاي اين ايرلاين از شركت‌هاي داخلي ارزان‌تر است به همين جهت بخشي از مسافران كه به دنبال بليت ارزان هستند از اين ايرلاين استفاده مي‌كنند.
افزايش حق عبوري ايران
البته به نظر مي‌رسد مسوولان سازمان هواپيمايي اين حضور را به فال نيك گرفته‌اند، چرا كه بدهي‌هاي روز‌افزون ايرلاين‌هاي داخلي براي سازمان هواپيمايي در مقابل افزايش روزانه حق پرواز عبوري اين هواپيماهاي خارجي در شمال و غرب كشور موجب شده تا مسوولان اين سازمان حضور اين پرنده‌هاي آهني را به فال نيك گرفته و رسما از حضور آنها استقبال كنند، به گونه‌يي كه همزمان با افزايش عبور هواپيماهاي اوكرايني از آسمان ايران، مسوولان سازمان هواپيمايي كشوري رسما اعلام كردند كه حق عبوري پرواز ايران افزايش يافته است كه اين خود نشان‌دهنده موقعيت استراتژيك ايران براي كشورهاي همسايه و البته علت اصلي تمايل به پرواز ايرلاين‌ها از آسمان ايران است. كارشناسان اين افزايش عبور را به موقعيت فعلي اوكراين و روسيه مرتبط مي‌دانند و همچون مسوولان سازمان هواپيمايي دلخوش به ادامه اين روند نيستند؛ اما در پس همين انتقادات ظريف تاكيد دارند كه اگر ايران بتواند شرايط مساعدي را براي اين ايرلاين‌ها ايجاد كند، جداي از مسافرگيري در شهرهاي ايران، كشورمان مي‌تواند به عنوان چهارراه ترانزيتي باري و مسافري به درآمد قابل توجهي از اين محل برسد.
در شرايط فعلي هواپيماهاي اوكرايني و اروپايي بنا به شرايط خاص فعلي ناچار بايد از آسمان ايران براي تردد استفاده كنند كه اين امر به مذاق مسوولان هوايي خوش آمده و موجب شده درآمد ايران نيز به رقم قابل توجهي افزايش يابد.
نوسازي ناوگان
از سوي ديگر نيم نگاهي به وضعيت صنعت هوايي ايران نشان مي‌دهد كه يكي از مهم‌ترين توافق‌هاي صورت گرفته در ژنو رفع تحريم هواپيماهاي مسافربري بود. تحريمي كه سال‌هاي طولاني بر صنعت هوانوردي ايران فشار وارد كرده و باعث شده بود تا هواپيماهاي بي‌كيفيت روسي در آسمان ايران جولان دهند. تحريم قطعات هواپيماهاي مسافربري باعث شده بود تا نوسازي ناوگان حمل‌ونقل هوايي كشورمان با مشكلات جدي روبه‌رو شود. در آن زمان خبرگزاري «رويترز» به‌نقل از يك مقام آگاه ايران اعلام كرد در پي توافق هسته‌يي اخير و لغو تحريم‌ها بر صنعت هواپيمايي ايران اين كشور در نظر دارد ??? تا ??? هواپيماي بوئينگ يا ايرباس خريداري كند؛ خبري كه مي‌تواند جان دوباره‌يي به اين بخش بدمد. پيش از اين دبير انجمن شركت‌هاي هواپيمايي تاكيد كرده بود كه با تامين قطعات هواپيما بخش قابل‌توجهي از هواپيماهاي زمينگير كشور وارد ناوگان هوايي كشور مي‌شوند، در حالي كه چندي پيش اعلام شد «از 243 فروند هواپيماي ناوگان هوايي كشور 100 فروند هواپيما زمينگير شده‌اند.»
اما به‌دنبال توافق هسته‌يي اخير، كشورمان اجازه يافت تا خريدهايي در زمينه قطعات هواپيما و انجام تعميرات انجام دهد. مشكل عمده‌يي كه ايران با آن مواجه است يافت نشدن قطعات يدكي هواپيماهايش به دليل قديمي بودن آنهاست. هواپيماي بوئينگ مدل 100-747 نخستين بار در سال 1966 وارد خط توليد بوئينگ شد و اين شركت از سال 1982 به اين‌سو، توليد اين مدل را متوقف كرده است. تحليلگران معتقدند در صورت برداشته نشدن كل تحريم‌ها، اين ميزان لغو محدوديت‌ها براي ايجاد تفاوتي قابل‌توجه در سوددهي شركت‌هاي هواپيماساز و قطعه‌ساز جهاني كافي نيست. اما تجديد روابط تجاري قديمي مي‌تواند گام‌هاي اوليه در فرآيندي باشد كه بسته به روند ديپلماسي، بازاري را كه 10 سال بود بلوكه شده بود، مجددا احيا كند. ايران پيش‌تر اشاره كرده است كه اگر روابط اقتصادي به‌صورت كامل بازيابي شود، كاهش تحريم‌ها مي‌تواند به‌منزله كاشتن بذر حضور آينده در بازار خريد هواپيما باشد. البته اين موضوع بستگي به نتيجه مذاكرات مفصل آينده بين ايران و غرب دارد.
اين موضوع اگر چه در آن روزهاي اول به مثابه باز شدن درهاي اميد به روي صنعت هوايي ايران بود، اما با گذشت زمان نشان داده شده برخي چراغ سبزهاي روشن شده براي صنعت هوايي ايران تنها كورسويي بوده كه روشن شدن قطعي آنها منوط به توافق نهايي مذاكرات است؛ اتفاقي كه بنا به گفته يكي از مديران صنعت هوايي مي‌تواند شرايط را براي خريد 250 تا 400 هواپيماي بوئينگ يا ايرباس فراهم كند.
البته «علي رضا جهانگيريان»، رييس سازمان هواپيمايي كشوري چندي پيش از ورود ?? فروند هواپيماي جديد به كشور در سال جاري خبر داده و گفته بود: «از اين تعداد سه فروند وارد عمليات شده و بيش از ??? صندلي به صندلي‌هاي فعال ناوگان هوايي افزوده است و مابقي هواپيماها تا پايان سال به ناوگان افزوده خواهند شد.»
اين نگاه نشان مي‌دهد كه مقامات سازمان هواپيمايي قصد دارند تا بيش از پيش از آسمان ايران استفاده كنند و در كنار آزاد‌سازي قيمت بليت و ورود ايرلاين‌هاي خارجي با نوسازي ناوگان، رعب و وحشت ايجاد شده از سقوط‌هاي مكرر هواپيماهاي فرسوده را از ذهن‌ها پاك كنند.
شايد اين امر دليلي شود تا تعداد فرودگاه‌هاي زيان‌ده غير‌اقتصادي ايران از 48 فرودگاه به رقم‌هاي كمتري برسد. در حال حاضر در ايران تنها شش فرودگاه اقتصادي هستند و مابقي فرودگاه‌ها با عنوان فرودگاه‌هاي غير‌اقتصادي شناخته مي‌شوند.
اين در حالي است كه اكثر اين فرودگاه‌ها در شهرهايي ايجاد شده‌اند كه با ايجاد زمينه‌هاي گردشگري و افزايش توريسم‌پذيري آنها، اين فرودگاه‌ها هم اقتصادي خواهند شد. البته آخرين آمارها از افزايش ورود گردشگر به ايران خبر مي‌دهد.
چراغ سبز توريسم خارجي
پاي گردشگران خارجي به ويژه اروپايي‌ها كم‌كم به ايران باز مي‌شود. گزارش‌ها از رشد 240 درصدي ورود گردشگران اروپايي به ايران خبر مي‌دهد؛ موضوعي كه اگر ادامه يابد به رونق اشتغال و درآمد در كشور منتهي مي‌شود. اين اخبار به خوبي نشان مي‌دهد كه حالا با چراغ سبز گردشگران خارجي صنعت گردشگري ايران وارد مرحله تازه‌يي شده است. ديگر از فضاي هراس گذشته خبري نيست و آن احساس ناامني نيز از بين رفته است. گردشگران خارجي اكنون فضا را براي سفر به ايران بيش از گذشته مهيا و آماده مي‌بينند. ميزان تقاضاي سفر به ايران افزايش يافته است. اكنون ايران به يكي از مقاصد بزرگ گردشگري جهان تبديل شده است؛ اتفاقي كه حتي موجب شد تا برخي آژانس‌هاي مسافرتي كشورهاي خارجي اعلام كنند «ظرفيت آنان براي مسافرت به ايران پر شده و بليت هواپيما نيز از قبل رزرو شده است.»
به اين ترتيب، آن‌سوي تاريكي شب تهران كه نور بيلبوردهاي شركت‌هاي هوايي چشم هر رهگذري را خيره مي‌كند، بازار جذابي قرار دارد كه به نظر مي‌رسد با لغو تدريجي تحريم‌هاي تجاري عليه ايران، سود سرشاري را نصيب صنعت هوايي و گردشگري ايران مي‌كند. آيا شركت‌هاي ايراني ماهي‌هاي خوبي را از دل آسمان ايران مي‌گيرند؟
