اتاق خبر: هر چند شرکت های هلدینگ قدمت طولاني در عرصه کسب و کار دارند و نقش عمده ای را در اقتصاد کشورها ایفا مي کنند، ولي نحوه مدیریت، رهبری و توسعه آن ها به مطالعه، تحقیقات و ارزیابی های زیادی نیاز دارد تا با شناخت بهتر بستر فعالیت آن ها (فرصت ها و تهدیدها) و عملکرد مدیریت و شرکت (نقاط قوت و ضعف)، در جهت توسعه، توانمندسازی و افزایش کارایی و اثربخشی آن ها گام های مؤثرتری برداشته شود.
الگوی مدیریت شرکت های هلدینگ که در عمل مدیریت گروهی از شرکت ها را بر عهده دارند با شرکت های معمولی متفاوت است. در این شرکت ها سرمایه های فکری، دانش فنی، تجارب انباشته شده و منابع انسانی بسیار بیشتر از دارایی های فیزیکی اهمیت دارد. از سوی دیگر هلدینگ ها با گستره وسیع تر و متنوع تری از ذینفعان رو به رو هستند و پاسخگویی به گروه های مختلف ذینفعان بر مسئولیت های آنان می افزاید.
تعریف هلدینگ
شركت های مادر تخصصي، شخصيتي حقوقي هستند كه در جهت رسيدن به مجموعه اهداف خود، تمام يا بخشي از سهام شركت هايي كه در يك رشته فعاليت دارند را در اختيار مي گيرند و با استفاده از مديريت راهبردي، مجموعه شركت هاي تحت پوشش خود را اداره مي كنند. این شرکت ها در تلاش اند تا از طریق تملک شرکتهای دیگر که عموماً در صنایع مشابه فعالیت می نمایند یک گروه تخصصی را تشکیل داده تا بدین طریق بتوانند از مزایایی برخوردار شوند که از آن جمله می توان به هم افزایی اشاره داشت.
بر اساس بند 22 ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، شركت مادر (هلدينگ) این چنین تعریف می شود "شركتي كه با سرمايه‌گذاري در شركت سرمايه‌پذير جهت كسب انتفاع، آن‌قدر حق رأي كسب مي‌كند كه براي كنترل عمليات شركت، هيئت مديره را انتخاب كند و يا در انتخاب اعضاي هيئت مديره مؤثر باشد."
هلدینگ ها معمولاً به طور مستقیم به تولید کالا یا خدمات نمی پردازند و بر اساس دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران، برای این شرکت ها خرید اموال منقول و غيرمنقول منحصراً به منظور استفادة جاري و نه به قصد فروش، در حد نیازهاي متعارف بلامانع بوده و اين شركت‌ها نمي‌توانند در خريد و فروش كالا به قصد انتفاع مشاركت نمايند.
هلدینگ ها و مسئله تأمین مالی
در سال هاي اخير مسئله تأمين مالي پروژه ها و بنگاه هاي اقتصادي به يكي از چالش هاي اصلي توسعه بخش خصوصي تبديل شده و از نگاه فعالان اقتصادی "دسترسى به منابع مالى" از مهمترین مشكلات مطرح در فضای كسب و كار می باشد. همانطور که می دانیم يكي از ويژگي هاي اصلي تأمين مالي در اقتصاد ايران، بانک محور بودن نظام تأمین مالی و نقش پررنگ بازار پول در این فرآیند است. به عبارتی اولین و شاید تنها گزینه اکثر مدیران برای تأمین مالی پروژه ها و شرکت ها استفاده از تسهیلات بانک ها و مؤسسات اعتباری است و تأمین مالی با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی، منابع پیش بینی شده دولت و در نهایت تأمین مالی از طریق بازار سرمایه در اولویت های بعدی قرار دارند.
در حال حاضر ابزارهای متعدد و متنوعی برای تأمین مالی از طریق بازار سرمایه بوجود آمده که می تواند نقش و سهم بازار سرمایه در تأمین مالی بنگاه‌ها را افزایش دهد. این ابزارها به گونه ای است که همه شرکت ها اعم از هلدینگ ها، شرکت های گروه و شرکت های سهامی عام و خاص می توانند به منظور تأمین منابع مالی از آن ها بهره مند گردند. در ادامه خواهیم دید هلدینگ ها از چه شرایطی برای تأمین مالی برخوردارند و آیا به جز روش های فعلی روش های جدیدی هم برای تأمین منابع مالی مورد نیاز آن ها وجود دارد؟
خلاصه ای از شرایط قانونی حاکم بر تأمین مالی هلدینگ ها
یکی از مقررات حاکم بر تأمین مالی هلدینگ ها محدودیت در اعطای تسهیلات بانکی به این شرکت هاست. کمیسیون مقررات و نظارت مؤسسات اعتباری در بیست و دومین جلسه خود مورخ 21/07/1392 با توجه به سیاست های بانک مرکزی در ارتباط با تخصیص بهینه منابع بانک‌ها و لزوم اولویت بخشی در اعطای تسهیلات و تأمین منابع به بخش های ضروری و حیاتی اقتصاد کشور مقرر نمود که اعطای تسهیلات به شرکتهای هلدینگی که موضوع اصلی فعالیت آنها مدیریت شرکت‌ها می‌باشد، ممنوع است.
از سوی دیگر همانطور که ذکر شد هلدینگ ها در بند 22 ماده یک قانون بازار اوراق بهادار تعریف شده اند و بر اساس ماده 4 آیین‌نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار مصوب هیئت وزیران، شرکت های هلدینگ از مصادیق نهادهای مالی محسوب می‌شوند. هنگامی که یک شخص حقوقی مثل شرکت های هلدینگ، نهاد مالی محسوب می شود، در صورت وجود شرایط بایستی نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به ثبت برسد. (بند هـ ماده 99 قانون برنامه پنج ساله پنجم) و رعایت شرایط زیر در خصوص تغییرات سرمایه و تأمین مالی آن ضروری است:
- هرگونه تغییرات در اساسنامه و سرمایه هلدینگ ها منوط به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار طبق ضوابط مربوطه است. (بند هـ ماده 99 قانون برنامه پنج ساله پنجم)
- تأسیس نهادهاي مالي از جمله هلدینگ ها منوط به ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار است و فعاليت آنها تحت نظارت این سازمان انجام مي‌شود. (ماده 28 قانون بازار اوراق بهادار)
- حداقل سرمايه، موضوع فعاليت در اساسنامه، نحوه گزارش‌دهي و نوع گزارش‌هاي ويژه حسابرسي نهادهاي مالي از جمله هلدینگ ها بايد به تأييد سازمان بورس و اوراق بهادار برسد. (ماده 29 قانون بازار اوراق بهادار)
با توجه به آنچه گفته شد هلدینگ ها از نظر دریافت تسهیلات بانکی با محدودیت مواجه هستند و تأسیس، افزایش سرمایه و یا انتشار اوراق بدهی توسط آن ها زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار صورت می گیرد. لذا در ادامه به ظرفیت های بازار سرمایه در تأمین مالی هلدینگ ها خواهیم پرداخت.
تأمین مالی هلدینگ های ثبت شده نزد سازمان بورس از طریق انتشار اوراق سرمایه ای و بدهی
بررسی ها نشان می دهد، مشارکت در افزایش سرمایه شرکت های سرمایه پذیر جهت حفظ موقعیت در شرکت های مذکور، انجام سرمایه گذاری جدید در شرکت های سرمایه پذیر، اصلاح ساختار مالی و جبران مخارج سرمایه ای انجام شده مهم ترین دلیل افزایش سرمایه هلدینگ هاست.
شایان ذکر است تأسیس هلدینگ ها و پذیره نویسی و عرضه عمومی اوراق بهادار در بازار سرمایه نیز یکی دیگر از راه های تجربه شده برای تأمین مالی هلدینگ ها از طریق انتشار اوراق بهادار سرمایه ای است. در فضای پساتحریم بسیاری از شرکت های همگروه یا همکار می توانند با قرار گرفتن در زیر چتر یک شرکت مادر توان خود را برای رقابت در عرصه ملی و بین المللی و همچنین جذب سرمایه گذار خارجی افزایش دهند. از این رو می توانند از پتانسیل بازار سرمایه برای تأسیس شرکت مادر (هلدینگ) استفاده کنند.
جدول شمارة (1) - تأمین مالی هلدینگ ها در بازار سرمایه از طریق افزایش سرمایه
|
محل افزایش سرمایه |
مبلغ افزایش سرمایه (میلیون ریال) |
سال |
||
|
اندوخته |
سود انباشته |
مطالبات و آورده نقدی |
||
|
- |
000ر434ر1 |
700ر311ر8 |
700ر745ر9 |
سال 1390 |
|
- |
000ر560ر7 |
392ر382ر48 |
392ر942ر55 |
سال 1391 |
|
820ر832ر2 |
500ر050ر2 |
258ر330ر44 |
578ر213ر49 |
سال 1392 |
|
000ر670ر7 |
498ر763ر30 |
192ر408ر70 |
690ر841ر108 |
سال 1393 |
|
000ر500ر1 |
384ر921ر25 |
728ر076ر49 |
112ر498ر76 |
9 ماهه اول سال 1394 |
|
820ر002ر12 |
384ر729ر67 |
270ر509ر220 |
474ر241ر300 |
جمع |
با توجه به اینکه هلدینگ ها در اخذ تسهیلات بانکی با محدودیت های قانونی مواجه هستند، می توان در کنار افزایش سرمایه که در حال حاضر در دسترس ترین منبع تأمین مالی برای آن ها به حساب می آید، برای استفاده بیشتر آن ها از اوراق بدهی نیز بسترسازی کرد. در حال حاضر تجربه انتشار اوراق مشارکت و اجاره برای تأمین مالی فعالیت هلدینگ ها وجود دارد. همچنین سایر اوراقی که مورد تأیید کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گرفته نیز می تواند مورد استفاده هلدینگ ها و شرکتهای زیرمجموعه آنها قرار گیرد. در خصوص اوراق مرابحه مبتنی بر سهام باید گفت، با توجه به این که شرکتهای زیر مجموعه شرکت هلدینگ، با خود شرکت هلدینگ اتحاد مالکیت دارند، اوراق مرابحه مبتنی بر سهام جهت تأمین مالی شرکتهای زیرمجموعه هلدینگ، با شبهه بیع العینه مواجه است. مدل ساده این طرح به این شکل است که نهاد واسط با جمع آوری وجوه سرمایه گذاران، اقدام به خرید نقد سهام شرکت زیرمجموعه هلدینگ نموده و سپس آن سهام را به صورت مرابحه ای به خود هلدینگ منتقل می نماید. در این مورد در واقع خرید نقد و فروش مرابحه ای از یک شخصیت تلقی خواهد شد و در نتیجه با شبهه بیع العینه و صوری بودن خرید و فروش، مواجه خواهیم بود و از این جهت فقهاء چنین معاملاتی را جایز نمی دانند.
جدول شمارة (2) - تأمین مالی هلدینگ هادر بازار سرمایه از طریق انتشار اوراق بهادار بدهی
|
نوع اوراق |
مبلغ انتشار اوراق (میلیون ریال) |
سال |
|
|
اجاره |
مشارکت |
||
|
000ر325ر1 |
- |
000ر325ر1 |
سال 1390 |
|
000ر238 |
- |
000ر238 |
سال 1391 |
|
- |
000ر000ر3 |
000ر000ر3 |
سال 1392 |
|
- |
000ر000ر2 |
000ر000ر2 |
سال 1393 |
|
000ر563ر1 |
000ر000ر5 |
000ر569ر6 |
جمع |
جمع بندی
مقایسه تأمین مالی هلدینگ ها از طریق انتشار اوراق بهادار سرمایه ای و بدهی نشان می دهد که هلدینگ ها تمایل زیادی به افزایش سرمایه دارند و در مواردی نیز تأمین منابع مالی از طریق انتشار اوراق مشارکت و اجاره را در دستور کار قرار داده اند. در حال حاضر فرآیند افزایش سرمایه به دلیل تلاش هایی که در سازمان بورس صورت می گیرد، با سهولت زیادی انجام می گردد، اما همانطور که می دانیم عدم تنوع در روش تامین مالی و استفاده زیاد از منابع سهامداران می تواند در بلند مدت مخاطراتی را برای این شرکت ها به همراه داشته باشد، چرا که نرخ بازده مورد انتظار سهامداران به دلیل تحمل ریسک‌های شرکت از نرخ هزینه سایر منابع بیشتر است. همچنین مدیران و سهامداران هلدینگ ها بایستی به سیاست تقسیم سود و کیفیت سود شرکت مادر و شرکت های زیر مجموعه توجه زیادی داشته باشند.
از طرف دیگر سازمان بورس با تنوع بخشی به ابزارهای تأمین مالی همچون اوراق مشارکت، اجاره، استصناع و مرابحه و صندوق های زمین و ساختمان و صندوق پروژه، همچنین سایر ابزارهای در دست بررسی تلاش نموده مشکل و تنگنای تأمین مالی بنگاه های کشور را حل نماید. به نظر می رسد برای شناخت بیشتر هلدینگ ها و شرکت های مادر از این ابزارها بایستی آموزش و فرهنگ سازی بیشتری صورت گیرد. از این رو نقش فعالان نظام تأمین مالی از جمله مشاوران و شرکت های تأمین سرمایه در شناخت کسب و کار هلدینگ ها و معرفی و طراحی روش ها و ابزارهایی برای تأمین مالی آن ها بیش از پیش اهمیت می یابد.
هفته نامه بورس، شماره 125، هفته سوم دی ماه 1394
