اتاق خبر- منطقه خاورمیانه، موقعیت ویژه و حساسی در جغرافیای سیاسی و اقتصادی قدرت های بزرگ جهانی و کشورهای پیرامون آن در آغاز هزاره جدید میلادی به خود اختصاص داده است.
سوریه یکی از کشورهایی است که در این منطقه از اهمیت ژئوپلتیک خاصی برخوردار است و امروزه با شکل گیری بحران سیاسی در این کشور، بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای مختلفی در آن حضور یافته و هر یک بر اساس منافع و سلایق خود، جهت گیری خاصی را در رابطه با این بحران اتخاذ نموده اند؛ روسیه نیز با توجه به منافع دیرپای خود در سوریه به پشتیبانی تمام عیار از دولت سوریه در مقابل معترضین داخلی، نیروهای تکفیری و فشارهای بین المللی پرداخته است.
روابط سوریه و روسیه پیش از بحران
اتحاد جماهیر شوروی در سال 1944 با سوریه روابط دیپلماتیک برقرار نمود. پس از استقلال سوریه از فرانسه در سال 1946، سیاست خارجی سوریه تحت تاثیر همسایگی با رژیم اسرائیل قرار گرفت و سوریه تلاش نمود برای توازن با اسرائیل، در صحنه بین الملل متحدانی بیابد که بتوانند از سوریه در برابر این رژیم حمایت به عمل آورند؛ از این رو بود که سوریه در خصوص رابطه با اتحاد جماهیر شوروی و در سال های آتی با روسیه و چین سرمایه گذاری نمود. از دهه 1960 تا اوایل 1990، مسکو با دمشق که تحت حاکمیت حافظ اسد بود، روابط نزدیک و متحدانه ای ایجاد کرد.
به طور کلی در ارتباط با نگرش روسیه به خاورمیانه، سه رویکرد کلی امنیتی، سیاسی و اقتصادی وجود دارد و روابط کنونی دو کشور روسیه و سوریه، متاثر از سه عامل است.
در بعد نظامی، پایگاه طرطوس به عنوان پایگاه نظامی دریایی و حمیمیم به عنوان پایگاه نیروی زمینی را می توان به عنوان عوامل نظامی همکاری این دو کشور معرفی کرد. در سال های پس از فروپاشی شوروی، روسیه تقریبا تمامی تجهیزات نظامی خود را که خارج از حیطه شوروی سابق قرار داشت از دست داد. یکی از معدود باقیمانده های این تجهیزات، پایگاه لجستیک دریایی در طرطوس سوریه بود.
پایگاه طرطوس واقع در دریای مدیترانه با توجه به اهمیت استراتژیک خود تاکنون توسط روسیه حفظ شده است. جنگنده ها، زیردریایی ها و کشتی های تجاری بر اساس موافقت نامه منعقده اجازه بهره برداری از تجهیزات این بندر را کسب کرده اند. همچنین یکی از کارکرد های مهم این بندر تعمیر کشتی های نیروهای دریایی روسیه است که از دریای مدیترانه عبور می کنند.
طرطوس به واسطه موقعیت پدافندی خود اهمیت ویژه ای برای روسیه دارد که به واسطه آن هم پاره ای از اهداف سیاسی تحقق می یابند و هم یک شریک استراتژیک در دنیای عرب حفظ خواهد شد.
عامل اقتصادی، در روابط این دو کشور بیشتر حول بحث فروش تسلیحات و انرژی متمرکز است. در طول چندین دهه روابط شوروی سابق و روسیه کنونی با سوریه، دمشق به بازار استراتژیک جهت فروش و ارسال تسلیحات روسی بدل شده و یکی از اهداف روسیه در منطقه خاورمیانه را که یافتن بازارهای استراتژیک جهت فروش تسلیحات می باشد، محقق کرده است؛ علاوه بر بحث تسلیحات نظامی، روابط تجاری دیگری چون حضور شرکت های روسی در سوریه و همکاری در بخش انرژی را نیز شامل می شود. انرژی به دلیل اهمیت اقتصادی و استراتژیک خود، یکی از زمینه های مهم فعالیت روسیه در سوریه و در کل خاورمیانه را تشکیل می دهد.
مسکو در صدد همکاری با کشورهای منطقه و ایجاد فشار بیشتر بر اتحادیه اروپا در این زمینه می باشد؛ منطقه خاورمیانه یکی از بزرگترین عرضه کنندگان گاز طبیعی و نفت است.
در نهایت، بعد امنیتی روابط این دو کشور می باشد. بر این اساس امنیت روسیه از تحولات امنیتی در خاورمیانه متاثر است. بدین معنا که بروز هرگونه اختلال در صلح و ثبات منطقه ممکن است بر امنیت روسیه تاثیرگذار باشد و قطع نظر از زیان های اقتصادی، این کشور را وارد منازعات دامنه داری سازد. بنابراین روسیه در حمایت از رژیم های خاورمیانه که با خیزش عمومی روبرو می شوند، سیاست ثابت قدمی را اتخاذ می کند. همانطور که در سال های اخیر نیز در رابطه با حمایت از دولت اسد در مقابل مخالفان داخلی و فشارهای بین المللی متحمل سختی های فراوانی شده است. علاوه بر این، روسیه با اتخاذ سیاست بازگشت به منظقه تلاش کرد با کشورهای مسلمان منظقه از جمله ایران و سوریه روابط حسنه ای ایجاد کند تا از این طریق سیاست خویش را نسبت به قفقاز شمالی و جمعیت مسلمان آن تضمین نماید و از نفوذ اسلام افراطی به قلمرو خود جلوگیری کند.
جایگاه سوریه در سیاست خارجی روسیه
*عوامل سیاسی
الف: نفوذ در خاورمیانه
خاورمیانه به دلیل منابع غنی انرژی و موقعیت خاص ژئوپلتیک، حوزه غیرقابل اغماضی برای کشورهای بزرگ از جمله روسیه محسوب می شود. در زمان شوروی سابق منطقه خاورمیانه به دلیل نزدیکی جغرافیایی به قلمرو شوروی، مطرح بودن به عنوان یکی از عرصه های مهم رقابت مسکو و واشنگتن (برای نفوذ بیشتر در بازیگران خاورمیانه)، ظهور جنبش های ضد استعماری و وجود احزاب چپ و سوسیالیستی و در نهایت رویارویی اعراب و رژیم صهیونیستی که زمینه حضور فعال شوروی را در کشورهایی مثل یمن و عراق فراهم ساخت، اهمیت فراوانی برای شوروی داشته است.
پس از فروپاشی شوروی در دوران یلستین توجه به خاورمیانه کاهش یافت؛ خاورمیانه و موضوعات معطوف به آن از مسایلی است که مسکو خصوصا از دوران دوم ریاست جمهوری پوتین توجه زیادی به آن مبذول داشته است. تردد بالای دیپلماتیک بین مقامات خاورمیانه ای و مسکو و بالعکس بخوبی بیانگر بروز تحرک و پویایی در سیاست خاورمیانه ای روسیه می باشد.
منطقه خاورمیانه به دلایل ذیل در نزد مسکو حایز اهمیت جلوه می کند:
1.نزدیکی جغرافیایی: مسافت میان گروزنی (پایتخت چچن) و موصل عراق تقریبا 600 مایل می باشد.
2.مسلمانان: با فروپاشی دیوار آهنین شوروی، دیگر حصاری جدا کننده مسلمانان روسیه که یک هفتم جمعیت روسیه را تشکیل می دهند از سایر مسلمان منطقه در ترکیه، ایران، افغانستان و جهان عرب نمی شود.
3.حضور مذهب و آشفتگی های سیاسی در جهان اسلام: ایده های افراط گرایانه و جنگ طلب از خاورمیانه به قفقاز شمالی، جمهوری های مرکزی روسیه و آسیای مرکزی خواهد رسید.
4.دستیابی به انرژی منطقه: روسیه خود را یک قدرت انرژی می داند و بنابرین فرصت هایی را در خارج از مرزهای خود به ویژه در خاورمیانه به عنوان یکی از منابع مهم انرژی جستجو می کند.
5.حضور آمریکا در منطقه: روسیه با توجه به حضور و تمرکز سیاسی و نظامی آمریکا بر منظقه خاورمیانه، به این منظقه توجه شایانی دارد.
6.گسترش مناسبات اقتصادی با کشورهای منطقه، فروش تسلیحات نظامی و تشکیل بلوک انرژی از جمله منافع اقتصادی روسیه در خاورمیانه می باشد.
ب: قدرت بازیگری میان طرف های درگیر در صلح خاورمیانه
در سال های اخیر، یکی از جهت گیری های عمده سیاست خارجی روسیه، تمایل به کنار گذاشتن احساس حقارت دهه 1990 و بازگشت روسیه به سطح بالایی در امور بین الملل بوده است. اتخاذ این سیاست بعد جدیدی به حضور روسیه در خاورمیانه که بسیاری از مناقشات در آنجا جاری است بخشید. تاثیرگذاری روسیه در حل این مشکلات لازمه حضور جدی این کشور به عنوان یک بازیکن بین المللی با جایگاهی برتر می باشد. در واقع می توان گفت روسیه با حضور در حل مناقشات، به دنبال ارائه تصویری از خود به عنوان یک قدرت فرامنطقه ای است.
مسکو علاقمند است تا از طریق کانال های متعدد به حل بحران های خاورمیانه کمک کند تا بدین نحو از منطقه خاورمیانه و بحران ها و مسایل فراوان آن برای بازسازی نقش و قدرت خود به عنوان یک بازیگر مستقل و قدرتمند در جهان استفاده کند و نیز سیاست های آمریکا در خاورمیانه را در جهت منافع خود تحت تاثیر قرار دهد.
منبع: ایرنا
